Ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych to jedna z podstawowych zasad prawa pracy (art. 17 k.p.). Co prawda wpisano ją do katalogu obowiązków pracodawcy (art. 94 pkt 6 k.p.), ale nie znaczy to, że pracownik może domagać się od pracodawcy skierowania go na konkretne studia czy zorganizowania szkolenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 2005 r., I PKN657/99). Szef nie ma bowiem obowiązku szkolenia pracowników. Ma jedynie ułatwiać im podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jeżeli sami zatrudnieni tego chcą.
Im wyższe kwalifikacje zawodowe, tym większa wartość na rynku pracy. Stąd sami pracownicy powinni dbać o swoje umiejętności. To od nich powinna wychodzić inicjatywa podwyższania własnej wiedzy. A do wyboru mają zarówno formy szkolne (szkoły podstawowe, ponadpodstawowe i wyższe), jak i pozaszkolne (studia podyplomowe, kursy, seminaria, staże zawodowe lub specjalizacyjne, praktyki zawodowe, samokształcenie kierowane itp.). Sposoby zdobywania edukacji określa rozporządzenie ministra edukacji i nauki z 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych (DzU nr 31, poz. 216).
Może się zdarzyć, że przy wyborze kierunku edukacyjnego zgodnego z charakterem wykonywanej pracy albo dającego kwalifikacje, które mogą być wykorzystane w firmie, szef wystawi skierowanie i weźmie na siebie wynikające stąd zobowiązania.
Pan Adam i pani Marianna pracują w dziale księgowości. Oboje od semestru zimowego rozpoczynają studia podyplomowe. Ale wybrali różne kierunki: pan Adam - zarządzanie finansami, a pani Marianna - odnawialne źródła energii. Pracodawca zgodził się, aby podjęli dalszą edukację, tyle że panu Adamowi wystawił skierowanie, natomiast pani Mariannie - nie. Uznał bowiem, że kwalifikacje zdobyte z zakresu zarządzania finansami mogą być wykorzystane w firmie, natomiast z odnawialnych źródeł energii będą mu zupełnie nieprzydatne.
Ponieważ szef ma jedynie obowiązek ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, to on decyduje, czy wystawi pracownikowi skierowanie na dalszą edukację, czy nie. Zwłaszcza że ze skierowaniem wiążą się konkretne jego obowiązki, a po stronie pracownika - uprawnienia dotyczące urlopów szkoleniowych i zwolnień od pracy oraz finansowania nauki.
Jeśli jednak wybrany kierunek kształcenia jest zgodny z profilem działalności firmy, z rodzajem wykonywanej przez zatrudnionego pracy lub służy przygotowaniu go do objęcia w przyszłości konkretnego stanowiska, wówczas pracodawca może zaliczyć poniesione na ten cel wydatki w koszty uzyskania przychodu.
I to bez względu na formę prowadzenia działalności. Obie ustawy o podatku dochodowym dają bowiem prawo zaliczania do kosztów uzyskania przychodów kosztów poniesionych w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, tj.
Jeśli pracodawca odmówi wystawienia skierowania na naukę, ale zgodzi się na jej podjęcie bez skierowania, to w zasadzie nie ma żadnych obowiązków wobec tego pracownika. Nie musi mu udzielać płatnych urlopów szkoleniowych ani zwolnień od pracy, ani też finansować w jakikolwiek sposób jego edukacji.
Nawet jeśli pracownik wystąpi o urlop bezpłatny, szef może, ale nie musi go dać. A jeśli da, wtedy dopiero powstaje dla niego obowiązek zaliczenia okresu tego urlopu do zakładowego stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (§ 5 ust. 2 rozporządzenia w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych). Jednak już wymiar urlopu bezpłatnego czy zwolnień od pracy bez prawa do wynagrodzenia nie jest określony przepisami. Dlatego pracodawca ustala go w porozumieniu z pracownikiem.
Załóżmy, że pani Marianna z przykładu 1 jest już na finiszu studiów podyplomowych i potrzebuje dwóch tygodni na przygotowanie się do egzaminów końcowych i opracowanie pracy zaliczeniowej. Ponieważ uczyła się bez skierowania pracodawcy, może jedynie wystąpić o przyznanie jej urlopu bezpłatnego na ten czas. Złożyła wniosek, ale pracodawca odmówił. Miał do tego prawo, bo przepisy nie nakazują udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego, a jedynie dają taką możliwość. Gdyby jednak szef zgodził się, mógłby przystać na proponowane przez panią Mariannę dwa tygodnie tego urlopu lub zmniejszyć jego wymiar.
To, że pracodawca nie musi pokrywać kosztów nauki pracownika bez skierowania, nie oznacza, że nie może przyjąć na siebie takiego obowiązku. Może, ale wtedy powinien chronić swoje interesy umową. Zdaniem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z 20 kwietnia 2006 r. (I UK 260/05), umowa zawarta w sytuacji, o jakiej mowa w § 5 rozporządzenia w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU nr 103, poz. 472 ze zm.), zbliżona jest do umów o charakterze cywilnoprawnym, w których strony mogą dowolnie kształtować swoje prawa i obowiązki. Umowa ta nie w każdym przypadku nakłada na pracownicę obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych i nie uzupełnia dotychczasowego stosunku pracy w tym zakresie. W tej sytuacji wyjazd pracownicy na uczelnię w celu uczestniczenia w zajęciach nie był podróżą służbową, a wypadek, jakiemu podczas tej podróży uległa, nie był wypadkiem w czasie podróży służbowej zrównanym z wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.).
Jak prawidłowo skierować pracownika na dalsze kształcenie?
Od formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych zależą uprawnienia pracowników w zakresie płatnych urlopów szkoleniowych i zwolnień od pracy (patrz tabela) oraz finansowania nauki. Dlatego pracodawca przede wszystkim powinien określić, czy będzie to nauka w szkole, czy w formach pozaszkolnych.
Pracodawca z góry wie, że w związku ze skierowaniem pracownika na naukę będzie musiał udzielać mu płatnych urlopów szkoleniowych i zwolnień od pracy. To wynika z § 4 ust. 1 i § 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej oraz ministra pracy i polityki socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU nr 103, poz. 472 ze zm.). Jednak finansowanie nauki to już sfera, o której sam może decydować. Od niego zależy, czy kształcącemu się w formie pozaszkolnej zwróci koszty uczestnictwa, w tym zakwaterowania, wyżywienia i przejazdu, a przy formach szkolnych:
Może przy tym uzależnić finansowanie od własnej sytuacji finansowej, od składania przez pracownika wniosku o dofinansowanie, od wyników w nauce, jakie pracownik osiąga. Z tym ostatnim wiąże się bowiem jego prawo odmowy zarówno finansowania, jak udzielenia urlopu szkoleniowego albo zwolnienia od pracy. A odmówić może, jeśli pracownik nie zaliczył semestru i musi go powtarzać.
Prawa i obowiązki zarówno zatrudnionego, jak i pracodawcy powinna odzwierciedlać umowa o skierowanie pracownika na naukę. To z niej właśnie powinno wynikać, w jakim wymiarze może on korzystać z urlopu szkoleniowego i zwolnień od pracy, do jakich form finansowania ma prawo i kiedy koszty musi zwrócić (patrz przykład). A zwrotu, zgodnie z § 6 rozporządzenia w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych, pracownik powinien dokonać:
Pracodawca nie może żądać od pracownika zwrotu poniesionych wydatków, jeśli rozwiązanie z nim stosunku pracy zostało spowodowane: ¦ szkodliwym wpływem wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, stwierdzonym orzeczeniem lekarskim, a zakład pracy nie przeniósł go do innej pracy odpowiedniej ze względu na stan zdrowia i kwalifikacje zawodowe w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim,
Umowy nie trzeba zawierać, gdy pracodawca nie uzależnia wydania pracownikowi skierowania w celu kształcenia, dokształcania lub doskonalenia w formach pozaszkolnych od tego, czy przepracuje on określony czas w zakładzie pracy po ukończeniu nauki.
Jakie są wymiary płatnych urlopów szkoleniowych i zwolnień z części dnia pracy dla pracowników skierowanych na naukę*
Jakie są wymiary płatnych urlopów szkoleniowych i zwolnień z części dnia pracy dla pracowników skierowanych na naukę* | |||
FORMY SZKOLNE | FORMY POZASZKOLNE | ||
Podstawa urlopu lub zwolnienia od pracy | Wymiar urlopu lub zwolnienia | Podstawa urlopu lub zwolnienia od pracy | Wymiar urlopu lub zwolnienia |
Egzaminy końcowe (w tym eksternistyczne) w szkołach ponadpodstawowych wszystkich typów | 6 dni roboczych | Studia podyplomowe zaoczne | 28 dni roboczych w ciągu całego okresu trwania nauki |
Egzamin dojrzałości po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej | 6 dni roboczych | Przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów końcowych na wieczorowych i zaocznych studiach podyplomowych, kursach wieczorowych i zaocznych oraz seminariach, samokształceniu kierowanym, stażu zawodowym lub specjalizacyjnym | do 6 dni roboczych |
Nauka w szkole wieczorowej | maksymalnie 5 godzin tygodniowo zwolnienia z części dnia pracy | Obowiązkowe konsultacje w ramach kursu zaocznego | 2 dni robocze w miesiącu |
Nauka w szkole ponadpodstawowej systemem zaocznym | 12 dni roboczych w każdym roku szkolnym na udział w zajęciach obowiązkowych | Konsultacje w ramach samokształcenia kierowanego | 3 dni robocze w całym okresie samokształcenia |
Studia wyższe wieczorowe | 21 dni roboczych w każdym roku studiów oraz dodatkowo 21 dni roboczych na przygotowanie pracy magisterskiej (dyplomowej) i przygotowanie się do egzaminu magisterskiego (dyplomowego) w ostatnim roku studiów | Wieczorowe studia podyplomowe, kursy, seminaria | maksymalnie 5 godzin tygodniowo zwolnienia z części dnia pracy |
Studia wyższe zaoczne | 28 dni roboczych w każdym roku studiów oraz dodatkowo 21 dni roboczych na przygotowanie pracy magisterskiej (dyplomowej) i przygotowanie się do egzaminu magisterskiego (dyplomowego) w ostatnim roku studiów | Szkolenia dla pracowników służby zdrowia, nauczycieli akademickich i pracowników naukowych świadczących usługi w zakresie podstawowej działalności służby zdrowia | Czas trwania obowiązkowych zajęć |
Nauka w systemie mieszanym | czas trwania obowiązkowych zajęć w części przewidzianej na kształcenie w systemie dziennym oraz w części kształcenia systemem wieczorowym i zaocznym - proporcjonalnie do czasu trwania nauki w danym systemie | ||
* tabela opracowana na podstawie § 7 i 10 rozporządzenia ministra edukacji narodowej oraz ministra pracy i polityki socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU nr 103, poz. 472 ze zm.) |
Komentarze