W jakich sprawach pracownik może liczyć na pomoc sądu ?
Możliwość wystąpienia przez pracownika do sądu z określonymi roszczeniami wobec pracodawcy, który bądź to nie wywiązał się ze swoich obowiązków wobec niego, bądź też podjął wobec pracownika działania niezgodne z prawem to najlepsza – bo pozostająca w gestii niezawisłego sądu – gwarancja ochrony jego praw.
Z tego powodu droga sądowa jest dopuszczalna w odniesieniu do wszystkich uprawnień pracowniczych, z wyłączeniem jedynie tych, które są wyraźnie w przepisach wymienione. Tryb postępowania przed sądami pracy reguluje ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (patrz podstawa prawna).
Zgodnie z art. 476 k.p.c. przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy:
o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane,
o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy,
o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy (dotyczy to np. roszczeń z tytułu wykonywania pracy nakładczej),
o odszkodowania dochodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Orzecznictwo SN
Pracownik może dochodzić przed sądem pracy nakazania udzielenia informacji mających istotne znaczenie dla jego sytuacji pracowniczej (art. 2 par. 1 i art. 476 par. 1 k.p.c.) – postanowienie SN z 16 września 1999 r.
I PKN 331/99 (Monitor Prawniczy 2000/3, str. 135, Prokuratura i Prawo – dodatek 2000/5, poz. 29).
Poza tym na mocy przepisów szczególnych do właściwości sądów pracy należą:
spory związane z odmową wypłaty świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy – patrz podstawa prawna),
roszczenia związków zawodowych o przekazanie środków na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych lub nieprawidłowo wydatkowanych środków z tego funduszu (na podstawie ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych – patrz podstawa prawna).
Sprawy o roszczenie ze stosunku pracy
Według Jacka Gudowskiego współautora „Komentarza do Kodeksu postępowania cywilnego” (Wydawnictwo Prawnicze Warszawa 1997 r.), sprawami ze stosunku pracy są te, w których podłożem dochodzonego roszczenia jest stosunek pracy, niezależnie od tego, na jakiej podstawie powstał (umowa o pracę, powołanie, wybór, mianowanie czy spółdzielcza umowa o pracę).
Tak więc sprawami ze stosunku pracy będą wszystkie sprawy, w których podstawą dochodzenia roszczenia jest niewykonywanie lub nienależyte wykonywanie przez jedną ze stron zobowiązań wynikających z łączącego ich stosunku pracy, takie jak np. roszczenia wynikające z: niewłaściwego (nieuzasadnionego lub niezgodnego) rozwiązania umowy o pracę, niewypłacenia wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń wchodzących w skład szeroko rozumianego wynagrodzenia za pracę (powództwa o nagrody jubileuszowe, premie, dodatki za godziny nadliczbowe, należne pracownikowi deputaty) czy niewywiązywania się przez pracodawcę z innych obowiązków wobec pracowników (niewydanie lub wydanie złego świadectwa pracy, nieudzielenie urlopu wypoczynkowego, niewypłacenie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop itp.
Orzecznictwo SN
Roszczenia nauczyciela akademickiego wynikające z naruszenia przez Ministra Edukacji Narodowej art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 1990 r. nr 65, poz. 385 z póżn. zm.) jako roszczenia z zakresu prawa pracy (art. 476 par. 1 pkt 1 k.p.c.) podlegają rozpoznaniu przez sąd pracy – wyrok SN z 5 maja 1999 r.
I PKN 7/99 (OSNAPiUS 2000/13, poz. 514).
Sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy
Często zdarza się, że pracodawcy zatrudniają pracowników na umowy cywilnoprawne w sytuacji, gdy z łączącego ich z pracownikiem stosunku wynika, że jest to zatrudnienie na podstawie umowy o pracę (występują cechy charakterystyczne stosunku pracy). Zgodnie z podaną w art. 22 par. 1 k.p. definicją stosunku pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Pracodawcy muszą więc liczyć się z tym, że jeśli umowa cywilnoprawna została zawarta tylko dla pozoru w celu obejścia przepisów prawa pracy to bez względu na swoją nazwę będzie to i tak umowa o pracę. Wynika to z art. 22 par. 11 k.p., zgodnie z którym zatrudnienie w warunkach określonych w par. 1 (definicja stosunku pracy) jest zatrudnieniem na postawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.
Decydując się więc na wybór podstawy zatrudnienia (umowa o pracę lub umowa cywilnoprawna), pracodawca powinien rozważyć, czy dana osoba będzie wykonywać pracę wyłącznie osobiście, w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę, czy będzie podporządkowana jego poleceniom (praca wykonywana pod kierownictwem pracodawcy) oraz czy praca wykonywana będzie na ryzyko firmy zatrudniającej. Jeśli większość wspomnianych okoliczności ma miejsce, a szczególnie gdy wystąpi podporządkowanie pracownika pracodawcy (organizacyjne, służbowe) należy zawrzeć umową o pracę.
Szczególnie istotnym elementem odróżniającym stosunek pracy od innych stosunków zobowiązaniowych, w ramach których istnieje obowiązek świadczenia pracy, jest – zdaniem SN – podporządkowanie pracownika pracodawcy. Podporządkowanie to dotyczy sposobu, miejsca i czasu wykonywania przez pracownika pracy, a także innych jego obowiązków objętych treścią stosunku pracy. W ramach podporządkowania pracownika pracodawcy mieści się przy tym także możliwość żądania przestrzegania ustalonych przez pracodawcę (zwłaszcza w regulaminie pracy) reguł porządkowych oraz poddania się jego władztwu dyscyplinarnemu (karom porządkowym). Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z 28 stycznia 1998 r., II UKN 479/97 (OSNAPiUS 1999/1/34; OSP 1999/2, poz. 50). Jeśli w stosunku cywilnoprawnym występują cechy charakterystyczne dla stosunku pracy pracownik może wystąpić do sądu pracy o ustalenie istnienia takiego właśnie stosunku.
Orzecznictwo SN
Przedmiotem powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy jest żądanie ustalenia pracowniczego charakteru zatrudnienia, a nie roszczenia z ustalanego stosunku prawnego. Zatem wniesienie pozwu o ustalenie nie przerywa biegu przedawnienia roszczeń o świadczenia z ustalanego stosunku prawnego. (…) Samo orzeczenie ustalające stosunek pracy nie przesądza w żaden sposób o wynikających z tego ustalenia ewentualnych roszczeniach majątkowych. Jeżeli zatem sąd nie orzekł o roszczeniach z ustalonego stosunku pracy, to strona powinna zgłosić wniosek o uzupełnienie wyroku i domagać się orzeczenia o całości żądań w trybie art. 351 par. 1 k.p.c. W braku takiego wniosku strona może dochodzić zasądzenia roszczeń wynikających z ustalonego stosunku prawnego w innym postępowaniu. Żądanie ustalenia istnienia stosunku pracy nie jest jednak przedmiotowo identyczne ze zgłoszeniem roszczeń o pracownicze świadczenia z ustalanego stosunku prawnego, których mogły nie zawierać twierdzenia faktyczne strony powodowej. W konsekwencji wytoczenie powództwa o ustalenie, które nie podlega przedawnieniu, nie przerywa biegu terminów przedawnienia roszczeń o świadczenia wynikające z ustalonego stosunku pracy (art. 295 par. 1 pkt 1 k.p.). Jedynie wytoczenie powództwa o określone świadczenia przerywa bieg przedawnienia takich roszczeń, nawet jeżeli sąd nie orzekł o całości żądania i strona nie wnosiła o uzupełnienie wyroku zasadzającego świadczenie – wyrok SN z 11 maja 1999 r.
I PKN 685/98 (Prok. Pr. 2000/2/32).
Istotą sporu w przypadku żądania wydania świadectwa pracy jest wykonanie obowiązku wynikającego
ze stosunku pracy, istnienie którego nie jest sporne. Tym różni się takie roszczenie od powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.), w którym istota sporu polega na stwierdzeniu istnienia stosunku pracy – wyrok SN z 20 sierpnia 2001 r.
I PKN 594/00 (OSNAP – wkł. 2002/3/8).
Sprawy o roszczenie związane ze stosunkiem pracy
Pojęcie roszczeń związanych ze stosunkiem pracy nie zostało nigdzie zdefiniowane ani w literaturze prawa pracy, ani w orzecznictwie sądowym, które wypowiada się tylko co do poszczególnych roszczeń.
Jak piszą Ludwik Florek i Tadeusz Zieliński w podręczniku do nauki prawa pracy („Prawo pracy”, Wydawnictwo C.H. BECK Warszawa 2001 r.) do wystąpienia takiej sprawy niezbędny jest stosunek pracy (istniejący lub były) i obok niego inni stosunek prawny, z którego wywodzone jest konkretne roszczenie. Między tymi stosunkami występować musi ścisły związek, sprowadzający się do uznania, że bez istnienia stosunku pracy niemożliwe byłoby powstanie dochodzonego roszczenia. Przykładem takiej sprawy jest roszczenie członka rodziny pracownika o odprawę pośmiertną.
Innymi słowy sprawami związanymi ze stosunkiem pracy są sprawy, w których podstawa prawna wynika nie z bezpośredniej realizacji praw i obowiązków kreowanych stosunkiem pracy, lecz innych powiązań prawnych miedzy pracownikiem a zakładem pracy, przy czy byt tych powiązań jest warunkowany istnieniem stosunku pracy.
Orzecznictwo SN
Nie jest sprawą z zakresu prawa pracy – w rozumieniu art. 476 par. 1 k.p.c. – sprawa, w której poszkodowany w wypadku przy pracy pracownik dochodzi – na podstawie przepisów prawa cywilnego – roszczeń odszkodowawczych od innego zakładu pracy, którego pracownikiem nie był w czasie wypadku przy pracy – postanowienie SN z 17 lipca 1986 r.
IV CZ 93/86 (OSNCP 1987/11, poz. 177).
Sprawy z powództwa pracownika (byłego pracownika) przeciwko Skarbowi Państwa – ministrowi skarbu o nakazanie złożenia oświadczenia woli przenoszącego akcje spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. nr 118 poz. 561 ze zm.) oraz o roszczenia odszkodowawcze przeciwko Skarbowi Państwa lub pracodawcy (byłemu pracodawcy) związane z utratą prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, są sprawami z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 par. 1 pkt 1 k.p.c., jako sprawy o roszczenia związane ze stosunkiem pracy – wyrok SN z 6 sierpnia 1998 r.
III ZP 24/98 (OSNAPiUS 1999/17, poz. 545, OSP 2000/2, poz. 31).
Sprawy z innych stosunków prawnych
Jak już wspomniano sprawami należącymi do spraw z zakresu prawa pracy są również sprawy o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy. Są to m.in. sprawy o roszczenia wynikające z umowy o pracę nakładczą, a także sprawy o niektóre roszczenia członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników pracujących w spółdzielni.
Orzecznictwo SN
Pracownik może dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej przed właściwym sądem pracy, jeżeli rozpoznanie roszczeń majątkowych ze stosunku służbowego, do którego z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy kodeksy pracy, nie zostało przekazane przepisami szczególnymi do rozpatrzenia określonemu organowi w drodze postępowania administracyjnego (art. 5, 242 i 262 kodeksu pracy w związku z art. 476 par. 1 pkt 2 k.p.c) – postanowienie SN z 21 września 1994 r. III PO 6/94 (OSNP 1994/10/167).
Sprawy nie rozpoznawane przez sądy pracy
Zgodnie z art. 262 k.p. nie podlegają właściwości sądów pracy spory dotyczące:
ustanawiania nowych warunków pracy i płacy,
stosowania norm pracy,
pomieszczeń w hotelach pracowniczych.
Spory o ustanowienie nowych warunków pracy i płacy są sporami o interesy pracownicze, a nie o prawa pracownicze i z tej przyczyny nie podlegają rozstrzygnięciu w drodze sądowej. Mogą one być natomiast rozwiązywane według zasad przewidzianych w tzw. zbiorowym prawie pracy. Spory dotyczące pomieszczeń w hotelach pracowniczych są sprawami cywilnymi i podlegają rozstrzygnięciu w zwykłym postępowaniu cywilnym.
Orzecznictwo SN
1. Sprawa o zawarcie przyrzeczonej umowy o pracę (art. 389 i 390 k.c. w związku z art. 300 k.p.) jest sprawą z zakresu prawa pracy (art. 476 par. 1 pkt 1 k.p.c.) i nie może być uznana za spór dotyczący ustanowienia nowych warunków pracy i płacy w rozumieniu art. 262 par. 2 pkt 1 k.p., co prowadziłoby do braku roszczenia materialnoprawnego, a nie do braku drogi sądowej.
2. Oświadczenie woli pracodawcy zobowiązującego się do zawarcia umowy o pracę musi być skierowane do drugiej strony i zawierać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin jej zawarcia. W ramach wykładni oświadczenia woli (art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.) nie można uzupełniać tego oświadczenia o elementy, których ono nie zawierało. Zatrudnienie w okresie wypowiedzenia pracownika odwołanego ze stanowiska przy innej odpowiedniej pracy za jego zgodą (art. 71 k.p.) nie stanowi zawarcia umowy przedwstępnej, zobowiązującej pracodawcę do zatrudniania pracownika przy powierzonej pracy po upływie okresu wypowiedzenia – wyrok SN z 19 stycznia 1998 r.
Źródło:Gazeta Prawna 17 kwietnia 2003
Komentarze