Praca [2]

UPRAWNIENIA KONTROLNE ZUS (1)
Obowiązki i uprawnienia pracodawcówJednym z ustawowych obowiązków ZUS jest nadzór nad prawidłową realizacją przez płatników składek zadań związanych z ubezpieczeniami społecznymi. W tym celu wspomniany organ został wyposażony w odpowiednie uprawnienia kontrolne. Inspektorzy kontroli ZUS, w trakcie wykonywania czynności służbowych, mają określone prawa, ale też obowiązki – podobnie jak kontrolowani płatnicy. Znajomość tych praw i obowiązków pozwoli na uniknięcie wielu nieporozumień. Zakres oraz terminy prowadzonej kontroli Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienie kontroli wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych przez płatników składek jest ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (zob. podstawa prawna) – zwana dalej ustawą o s.u.s. W myśl art. 86 ust. 1 ustawy do przeprowadzania czynności kontrolnych upoważnieni są inspektorzy kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którzy w związku z wykonywaniem wspomnianych czynności korzystają z ochrony przewidzianej w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych (art. 95 ustawy). Prowadzona przez nich kontrola może obejmować w szczególności następujące zagadnienia: • zakres i sposób realizacji obowiązku zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, • prawidłowość i rzetelność obliczania składek, potrącania ich z przychodów ubezpieczonego oraz opłacania składek ubezpieczeniowych i innych składek, jak również wpłat, do których pobierania zobowiązany jest ZUS, • ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, prawidłowość ich wypłacania oraz dokonywania rozliczeń z tego tytułu z ZUS, • prawidłowość i terminowość opracowywania przez pracodawców wniosków o przyznanie świadczeń emerytalnych i rentowych, • wystawianie zaświadczeń i przekazywanie informacji (zgłaszanie danych) dla celów ubezpieczeniowych, • dokonywanie oględzin składników majątku płatników zalegających z opłatą należności z tytułu składek. W trakcie kontroli inspektorzy mogą żądać od pracodawców potrzebnej im dokumentacji, w tym kopii deklaracji rozliczeniowych, formularzy zgłoszeniowych, imiennych raportów miesięcznych itp. Prawidłowość wypełnienia odpowiednich druków będzie oceniana poprzez konfrontację z aktami osobowymi ubezpieczonych pracowników oraz dokumentacją finansowo- -księgową prowadzoną przez płatnika. Inspektorów kontroli ZUS mogą zainteresować także dokumenty dopuszczające dany podmiot do obrotu gospodarczego, np. odpis z rejestru handlowego lub z rejestru przedsiębiorstw państwowych. Porównają dane umieszczone w formularzach ZUS z dokumentami płatnika składek. Zbadają przede wszystkim poprawność wpisanych numerów identyfikacyjnych, porównując je z danymi zawartymi w dokumentach źródłowych. Przypomnijmy, że zgodnie z art. 43 ust. 6 ustawy o s.u.s. płatnikom nadawany będzie, w drodze decyzji ZUS, numer NUSP (Numer Ubezpieczenia Społecznego Płatnika). Do czasu otrzymania decyzji powinni oni, we wszystkich dokumentach związanych z ubezpieczeniami społecznymi, podawać numery NIP i REGON, a jeżeli płatnikowi nie nadano tych numerów lub jednego z nich – numer PESEL albo serię i numer dowodu osobistego lub paszportu. Poprawność wpisania tych numerów w dokumentach ubezpieczeniowych kontrolerzy sprawdzą opierając się na: • decyzji urzędu skarbowego – numer NIP, • zaświadczeniu urzędu statystycznego – numer REGON, • dowodzie osobistym lub paszporcie – numer i seria dowodu oraz numer PESEL. Szczególną uwagę kontrolujący zwrócą na terminowość wykonywania zadań nałożonych na płatników składek. Omawiana ustawa określiła konkretne terminy ich realizacji. Terminarz realizacji poszczególnych obowiązków zamieściliśmy w „GP” nr 155 i 156 z br. Przykładem może tu być zasada przekazywania do organu rentowego druków zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w ciągu 7 dni od daty powstania takiego obowiązku. W przypadku zmiany danych płatnika składek termin ten wynosi 14 dni, zaś w przypadku zmiany danych osoby ubezpieczonej – tylko 7 dni. Płatnicy często nie wiedzą, że nawet pozornie drobna zmiana (np. numeru dowodu osobistego pracownika) powoduje konieczność złożenia odpowiedniego formularza w ZUS. Warto o tym pamiętać, aby uniknąć ewentualnych nieprawidłowości, a co za tym idzie sankcji karnych. Pracodawcy, zgłaszając pracownika do ubezpieczeń, powinni zwrócić mu uwagę na obowiązek poinformowania ich o zmianie danych zawartych w druku zgłoszenia. Zakład pracy (pracodawca) jest obowiązany, bez uprzedniego wezwania przez ZUS, opłacać i rozliczać składki na ubezpieczenia społeczne pracowników, za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym zatrudnia pracowników. Osoba, która nie dopełnia obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia pracowników i nie odprowadziła składek na ich ubezpieczenia społeczne, podlega szczególnemu reżimowi odpowiedzialności, gdyż od zaległości składkowych, tak samo jak podatkowych, pobiera się odsetki za zwłokę bez względu na to, z czyjej winy powstały te zaległości. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 1 lipca 1999 r., III AUa 363/99 (Pr. Pracy 2000/6/46). Inspektorzy ZUS podczas kontroli będą zwracać uwagę nie tylko na sprawy związane z ubezpieczeniami społecznymi, ale sprawdzą także prawidłowość zgłoszeń do ubezpieczenia zdrowotnego i naliczanie składek oraz dokonywanie wpłat z innych tytułów, do których poboru zobowiązany jest ten organ (na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy lub Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych). Stosownie do art. 60 par. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. nr 137, poz. 926 z późn. zm.), którego stosowanie zostało rozciągnięte na należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.), za termin dokonania zapłaty składek uważa się: • przy zapłacie gotówką – dzień wpłacenia składek na rachunek Zakładu w banku lub placówce pocztowej, • w obrocie bezgotówkowym – dzień obciążenia rachunku bankowego płatnika na podstawie polecenia przelewu. W związku z powyższym dla uznania, czy wpłata została dokonana w terminie, decydujące znaczenie ma: • przy wpłacie gotówkowej – data dokonania wpłaty składek figurująca na dowodzie wpłaty, • przy wpłacie poprzez wystawienie polecenia przelewu – waluta wpłaty składek figurująca w aplikacji PI. Zasady powyższe obowiązują dla wpłat składek zarówno na ubezpieczenia obowiązkowe, jak i na ubezpieczenia dobrowolne. Pismo centrali ZUS z 20 czerwca 2000 r. znak FUn 077-105/2000. Na podstawie delegacji zawartej w art. 97 ustawy o s.u.s. Rada Ministrów wydała w dniu 30 grudnia 1998 r. rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek (zob. podstawa prawna). W myśl par. 1 rozporządzenia kontrole płatników zobowiązanych do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, z wyjątkiem podmiotów zobowiązanych do opłacania składek wyłącznie na własne ubezpieczenie, powinny być przeprowadzane z częstotliwością umożliwiającą dochodzenie należności z tego tytułu. Kontrole płatników składek zobowiązanych do opłacania składek wyłącznie na własne ubezpieczenie przeprowadza się natomiast w uzasadnionych przypadkach (par. 2 rozporządzenia). Należy wspomnieć, że zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy o s.u.s. należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia (odroczenie terminu opłacenia należności z tytułu składek, rozłożenie spłaty należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do ich ściągnięcia, jeśli o czynności tej został zawiadomiony dłużnik) po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Z kolei należności z tytułu świadczeń pobranych bezpodstawnie ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej daną należność (art. 84 ust. 7). Odpowiednie zastosowanie mają tu, wspomniane wyżej, zasady dotyczące przerwania biegu przedawnienia. ZUS nie może jednak żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń ubezpieczeniowych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeśli osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła o fakcie powodującym ustanie prawa do niego lub wstrzymanie wypłaty, a mimo to było ono nadal wypłacane. W pozostałych przypadkach obowiązek zwrotu obejmuje okres trzech ostatnich lat. Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek albo inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do nich lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z należnymi odsetkami spoczywa na płatniku lub tym podmiocie. Przytoczone terminy powinny więc oznaczać (teoretycznie) częstotliwość obejmowania danego płatnika składek kontrolą ZUS. W praktyce zaś pozostawiono dla organu rentowego otwartą furtkę w postaci par. 1 pkt 2 przywołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów. Przepis ten stanowi, iż w uzasadnionych przypadkach kontrole mogą być przeprowadzane w krótszych odstępach czasu. Prawodawca nie wyjaśnia jednak, co należy rozumieć przez pojęcie „uzasadnione przypadki”. Może więc być ono dość szeroko i dowolnie interpretowane przez ZUS. Rozpoczęcie kontroli W myśl art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. inspektor kontroli ZUS podejmuje czynności kontrolne po okazaniu legitymacji służbowej i upoważnienia do kontroli, z równoczesnym zawiadomieniem o wszczęciu postępowania kontrolnego. Upoważnienie takie wydaje główny inspektor kontroli ZUS lub wyznaczone przez niego osoby. Według zapisów par. 6 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek, w czynnościach kontrolnych prowadzonych przez inspektora kontroli ZUS mogą brać udział także inni pracownicy tego organu (przed przystąpieniem przez nich do egzaminu kwalifikacyjnego na inspektora). Na podstawie par. 3 pkt 3 rozporządzenia upoważnienie do kontroli powinno zawierać: • oznaczenie jednostki organizacyjnej ZUS zarządzającej kontrolę, • podstawę prawną przeprowadzenia kontroli, • imię, nazwisko i numer legitymacji służbowej inspektora kontroli ZUS, • dane (nazwa lub imię i nazwisko oraz adres) płatnika składek, • termin ważności wystawionego upoważnienia. Z kolei zawiadomienie o wszczęciu postępowania kontrolnego jest wystawiane przez inspektora upoważnionego do przeprowadzenia danej kontroli. Powinny być w nim umieszczone następujące dane: oznaczenie jednostki organizacyjnej ZUS, nazwa lub imię i nazwisko oraz adres płatnika składek, określenie inspektorów lub innych pracowników ZUS przeprowadzających kontrolę, zakres i przewidywany czas trwania czynności kontrolnych oraz prawa i obowiązki kontrolowanego. Kontrolujący mają obowiązek (przed rozpoczęciem postępowania kontrolnego) zapoznania płatnika składek z jego prawami i obowiązkami wynikającymi z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Fakt ten powinien być potwierdzony przez płatnika złożeniem podpisu na zawiadomieniu o wszczęciu kontroli (art. 89 ust. 2 ustawy o s.u.s.). Płatnik ma prawo do czynnego udziału w toczącym się postępowaniu, dlatego też kontrola powinna być wszczęta w jego obecności. Stosownie do art. 89 ust. 3 ustawy o s.u.s. ewentualna nieobecność płatnika składek (pracodawcy) nie powoduje jednak zaniechania kontroli, bowiem w takim przypadku czynności kontrolne mogą być wszczęte w obecności osoby upoważnionej do reprezentowania lub prowadzenia spraw danego pracodawcy. Z czynności tych sporządza się protokół i doręcza niezwłocznie pracodawcy (płatnikowi). W uzasadnionych przypadkach termin przeprowadzenia kontroli i czas jej trwania mogą być zmienione. Wymaga to jednak niezwłocznego powiadomienia kontrolowanego (par. 5 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r.). Czynności kontrolne prowadzone są w siedzibie płatnika składek oraz w miejscach prowadzenia przez niego działalności, a także w miejscu prowadzenia działalności przez osoby trzecie (np. biura rachunkowe) w związku z powierzeniem tym osobom niektórych czynności na podstawie odrębnych umów (art. 90 ust. 1 omawianej ustawy). Uprawnienia kontrolujących Zgodnie z art. 87 ustawy o s.u.s. podczas przeprowadzania kontroli inspektor ma prawo do: • badania wszelkich ksiąg, dokumentów finansowo-księgowych i osobowych oraz innych nośników informacji związanych z zakresem kontroli, • dokonywania oględzin składników majątku dłużników, • zabezpieczania zebranych dowodów poprzez: przechowanie u płatnika składek w oddzielnym, zamkniętym i opieczętowanym pomieszczeniu, opieczętowanie i oddanie na przechowanie płatnikowi składek lub jego pracownikowi za potwierdzeniem odbioru albo zabranie ich do jednostki organizacyjnej ZUS za potwierdzeniem odbioru, • żądania od płatnika składek i ubezpieczonego udzielania niezbędnych informacji, • legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, jeśli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli, • przesłuchiwania świadków, • przesłuchiwania płatnika składek i ubezpieczonego, jeśli z powodu braku lub po wyczerpaniu innych środków dowodowych nie zostały wyjaśnione okoliczności mające znaczenie dla postępowania kontrolnego, • wykorzystywania dla celów kontroli informacji zawartych na kontach ubezpieczonych oraz płatników składek, • poruszania się po terenie siedziby płatnika oraz miejscach prowadzenia przez niego działalności, bez potrzeby uzyskiwania przepustki – wyłącznie na podstawie legitymacji służbowej i upoważnienia do kontroli (nie podlega także rewizji osobistej przewidzianej w wewnętrznym regulaminie określonym przez płatnika składek – art. 90 ust. 2). Inspektor kontroli ZUS podczas wykonywania swoich czynności służbowych musi jednak kierować się pewnymi zasadami, określającymi jego obowiązki wobec kontrolowanych płatników składek. Są one następujące: • zapoznanie płatnika z jego prawami i obowiązkami wynikającymi ze stosownych przepisów, zawiadomienie kontrolowanego o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków lub oględzin w sposób umożliwiający mu udział w przeprowadzaniu tego dowodu, czyli nie później niż bezpośrednio przed podjęciem wspomnianych czynności (przepisu tego nie stosuje się tylko wówczas, gdy okoliczności uzasadniają natychmiastowe działanie, a płatnik jest nieobecny) – art. 89 ust. 5 i 6 ustawy o s.u.s., • przestrzeganie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy obowiązujących w zakładzie pracy lub na terenie prowadzonej kontroli – art. 90 ust. 3, • zachowanie w tajemnicy informacji uzyskanych w trakcie kontroli, obowiązek zachowania tajemnicy służbowej trwa również po ustaniu zatrudnienia danej osoby na stanowisku inspektora – art. 92 ust. 2. W przypadku naruszenia wspomnianego obowiązku osoba ta podlega, w myśl art. 266 par. 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (zob. podstawa prawna), karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności. Za szkody wyrządzone przez inspektora kontroli odpowiedzialność, na podstawie art. 420 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (zob. podstawa prawna), ponosi Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Prawa i obowiązki płatników składek Stosownie do art. 89 ustawy o s.u.s. płatnik składek, a także osoba przez niego wskazana mają prawo uczestniczenia w czynnościach kontrolnych oraz w przeprowadzaniu dowodu z zeznań świadków lub oględzin. Oznacza to, że o zamiarze przeprowadzenia dowodu płatnik powinien być odpowiednio wcześniej powiadomiony. Zawiadomienie to może przybrać formę przedstawioną przez nas poniżej. Płatnik może żądać dostępu do dokumentów zabezpieczonych przez kontrolującego. Ich udostępnienie następuje – na podstawie pisemnego wniosku, wyłącznie w obecności inspektora kontroli ZUS (par. 8 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek). Może on także wnioskować o wyłączenie z kontroli każdej osoby kontrolującej, której zachowanie daje powody do obaw co do jej bezstronności w konkretnej sprawie. Jednocześnie ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, w art. 88, nakłada na płatnika składek (pracodawcę) szereg obowiązków. Na podstawie wspomnianego przepisu jest on zobowiązany do: • udostępnienia wszelkich ksiąg, dokumentów i innych nośników informacji związanych z zakresem kontroli, które są przechowywane u niego lub u osób trzecich (głównie w biurach rachunkowych) w związku z powierzeniem tym osobom wykonywania niektórych czynności na podstawie odrębnych umów, • udostępnienia do oględzin składników majątku, których badanie wchodzi w zakres kontroli, • sporządzenia i wydania kopii dokumentów związanych z zakresem kontroli i określonych przez inspektora kontroli ZUS, • zapewnienia niezbędnych warunków do przeprowadzenia czynności kontrolnych, w tym udostępnienia posiadanych środków łączności (z wyjątkiem środka transportu) oraz innych niezbędnych środków technicznych do wykonania czynności kontrolnych, • udzielania wyjaśnień kontrolującemu, • przedstawienia tłumaczenia na język polski sporządzonej w języku obcym dokumentacji finansowo-księgowej i osobowej przedkładanej inspektorowi kontroli. Wymienione czynności wykonywane są nieodpłatnie. Powoduje to przerzucenie części kosztów na barki płatników, nawet w przypadku tzw. kontroli bezwynikowych. Zwróćmy uwagę, że w myśl art. 88 ust. 3 ustawy, kontrolujący mogą żądać przedstawienia wszystkich dokumentów związanych z zakresem prowadzonej kontroli, a płatnik ma obowiązek w wyznaczonym terminie je dostarczyć. W razie niezapewnienia przez płatnika odpowiednich warunków do prowadzenia kontroli jest on zobowiązany wydać, określone przez inspektora ZUS, dokumenty na czas niezbędny do przeprowadzenia czynności kontrolnych (nie dłużej jednak niż na 3 tygodnie). W tym przypadku czynności kontrolne zostaną przeprowadzone we właściwej terenowo jednostce ZUS. Z wydania dokumentów sporządza się protokół, który podpisuje również płatnik (art. 90 ust. 4 i 5 ustawy o s.u.s.). Organ rentowy, na żądanie płatnika składek, jest zobowiązany zapewnić mu dostęp do otrzymanych dokumentów (wyłącznie w obecności inspektora kontroli). Jeżeli w wyniku kontroli stwierdzone zostaną nieprawidłowości w opłacaniu składek, płatnik zobowiązany jest w terminie 30 dni od otrzymania ustaleń kontroli do złożenia imiennego raportu miesięcznego korygującego oraz deklaracji rozliczeniowej korygującej, w formie nowego dokumentu, z uwzględnieniem zaistniałych zmian (art. 41 ust. 6 oraz art. 47 ust. 3). Na podstawie art. 86 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. czynności kontrolne mogą obejmować także przeprowadzanie oględzin składników majątku płatników zalegających z opłatą należności z tytułu składek. Prawo inspektorów kontroli ZUS do dokonywania wspomnianych oględzin potwierdzone zostało w art. 87 ust. 1 pkt 1a wymienionego aktu prawnego. Jednocześnie ustawa w art. 88 ust. 1 pkt 1a, narzuciła zadłużonym płatnikom składek obowiązek udostępnienia do oględzin składników ich majątku. Zwróćmy uwagę, że przepisy ustawy o s.u.s. dotyczące oględzin majątku mówią o płatnikach zalegających z opłatą należności z tytułu składek. Oznacza to więc, że nie obowiązują one wobec płatników nie posiadających takich zaległości. Przypomnijmy, że przepisy te zostały wprowadzone ustawą z dnia 11 stycznia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (zob. podstawa prawna). Mimo że obowiązują już przeszło rok, stanowią jednak pewne novum i budzą nadal szereg wątpliwości, zwłaszcza wśród płatników objętych taką kontrolą. Dla ujednolicenia sposobu postępowania Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydała w lipcu 2001 r. instrukcję regulującą zasady i tryb dokonywania przez inspektorów kontroli oględzin składników majątku płatników składek. Zgodnie z jej pkt. 1 oględzin majątku dokonuje się wobec zadłużonych płatników składek spełniających co najmniej dwa z poniższych kryteriów: • zalegających z opłacaniem składek przez co najmniej 3 miesiące, • posiadających zadłużenie w wysokości trzykrotności najniższej składki na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą, • w stosunku do których prowadzona egzekucja własna nie przynosi rezultatów, a z okoliczności wynika, że dany płatnik osiąga przychody, • wobec których prowadzone postępowanie egzekucyjne przez urząd skarbowy zostało umorzone z powodu nieściągalności, a z okoliczności wynika, że płatnik prowadzi nadal działalność gospodarczą bądź posiada majątek, z którego mogłyby być dochodzone zobowiązania ZUS, • w przypadkach, w których wnioskodawca ubiegający się o układ ratalny bądź o umorzenie należności przedstawił dokumenty wymagające weryfikacji, • posiadających zadłużenie w wysokości równej trzykrotności najniższej składki na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą, a od ostatnich oględzin upłynęło 12 miesięcy, chyba że podjęto decyzję o umorzeniu składek. Stwierdzony stan faktyczny przedmiotów, co do których nie ma wątpliwości, że płatnik włada nimi na podstawie tytułu prawnego, inspektor kontroli zweryfikuje z ewidencją środków trwałych, wypisem z rejestru sądowego, aktami notarialnymi. W przypadku trudności w uzyskaniu wymienionych dokumentów kontrolujący ma prawo zwrócić się o uzyskanie danych do odpowiedniego wydziału ksiąg wieczystych czy też wydziału komunikacji. Przeprowadzając oględziny ruchomości inspektor kontroli jest zobowiązany sporządzić precyzyjny spis poszczególnych składników majątku pozwalający na określenie ich wartości. W wykazie tym podaje się przykładowo numer silnika pojazdu, jego pojemność, kolor nadwozia, markę, rok produkcji. W tym celu inspektor może zażądać od kontrolowanego okazania wspomnianych wyżej dokumentów, które płatnicy składek mają obowiązek prowadzić na podstawie odrębnych przepisów. Stosownie do zapisów instrukcji należy przeprowadzać oględziny tylko tych składników majątku, z których można prowadzić skuteczną egzekucję. W myśl art. 89 ust. 5 ustawy o s.u.s. płatnik składek powinien być powiadomiony o miejscu i terminie oględzin w sposób umożliwiający mu wzięcie udziału w nich, nie później jednak niż bezpośrednio przed podjęciem tych czynności. Przepisu tego nie stosuje się wówczas, gdy zachodzi konieczność natychmiastowego podjęcia oględzin, a płatnik jest nieobecny. Fakt nieobecności płatnika powinien być odnotowany w protokole. Postępowanie pokontrolne Zgodnie z art. 91 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z przeprowadzonych czynności kontrolnych inspektor ZUS sporządza protokół, który powinien zawierać: • oznaczenie terytorialnej jednostki organizacyjnej ZUS, • dane kontrolowanego płatnika składek, • oznaczenie pracowników ZUS wykonujących kontrolę, • określenie zakresu kontroli, daty jej rozpoczęcia i zakończenia, • opis dokonanych ustaleń z podaniem podstaw prawnych, • wykaz wykorzystanych dowodów, • pouczenie kontrolowanego o prawie złożenia zastrzeżeń, • pieczęć i podpis inspektora kontroli ZUS. Protokół ten sporządza się w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, z których jeden doręcza się kontrolowanemu płatnikowi składek lub osobie upoważnionej do reprezentowania albo prowadzenia jego spraw. Płatnik może w terminie 14 dni od daty otrzymania protokołu złożyć pisemne zastrzeżenia do jego ustaleń, wskazując równocześnie stosowne środki dowodowe. Inspektor kontroli Zakładu ma obowiązek rozpatrzyć zgłoszone zastrzeżenia i w razie potrzeby podjąć dodatkowe czynności kontrolne. O sposobie rozpatrzenia zastrzeżeń płatnika składek informuje się na piśmie (art. 91 ust. 4 ustawy o s.u.s.). W myśl art. 91a ustawy o s.u.s., po przeprowadzonych oględzinach majątku płatnika należy również sporządzić protokół, który powinny podpisać osoby uczestniczące w oględzinach. Przy sporządzaniu protokołu z oględzin obowiązują te same zasady co przy protokole pokontrolnym. Protokół kontroli stanowi podstawę do wydania przez ZUS decyzji w zakresie indywidualnych spraw, wynikających z ustaleń pokontrolnych, a dotyczących w szczególności: • realizacji obowiązku zgłoszenia do ubezpieczeń konkretnych osób, • przebiegu ubezpieczeń, • ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek, • ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, • wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Od wydanych przez organ rentowy decyzji przysługuje odwołanie do właściwego sądu, w terminie i według zasad określonych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Odwołanie na piśmie należy złożyć w oddziale ZUS, który wydał decyzję, w terminie jednego miesiąca od dnia doręczenia odpisu decyzji płatnikowi. Odwołanie może być również wniesione ustnie do protokołu sporządzonego przez właściwą jednostkę ZUS. Organ rentowy ma obowiązek w ciągu 14 dni ustosunkować się do odwołania. Jeżeli uzna je za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję w terminie 14 dni od daty jego wniesienia. W takim przypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Natomiast, jeśli nie zostało ono w całości lub w części uwzględnione, ZUS ma obowiązek przekazać sprawę do odpowiedniego sądu wraz z uzasadnieniem. Musi to uczynić niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wniesienia odwołania. Zagadnienie to reguluje art. 83 ustawy o s.u.s. Dodatek przygotował Bogdan Godzisz Podstawa prawna • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). • Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.). • Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.). • Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 8, poz. 64). • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek (Dz.U. nr 164, poz. 1165).