Głównym celem ustawy jest bowiem zaostrzenie sankcji grożących nierzetelnym pracodawcom. Nakładają je inspektorzy pracy albo sądy grodzkie. Pierwsi sięgają po nie, gdy przedsiębiorca dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Wykroczenie to czyn osoby fizycznej społecznie szkodliwy, zawiniony i zagrożony karą.

Kontroler więcej może

Inspektor wykrywający nieprawidłowości w kontrolowanej firmie nie stosuje od razu ostatecznych sankcji, jakimi dysponuje. Pobłażliwość może wykazać, gdy np. firma sporadycznie spóźniła się wypłatą wynagrodzenia, nieświadomie przyjęła kogoś na zlecenie, a powinna na etat, czy też dopuściła kogoś do pracy bez ważnych badań lekarskich czy szkoleń o bezpieczeństwie i higienie pracy. Nie daruje jednak, gdy wchodzą w grę naruszenia cięższego kalibru. Nie przebaczy więc podmiotowi, który zatrudnia osoby na czarno, ewidentnie lekceważy zasady bhp czy też ustawicznie zwleka z pensjami. Wtedy wręcz musi nałożyć grzywny w drodze mandatu karnego, które w dodatku od 1 lipca podskoczą pięciokrotnie. Tak jak obecnie wyniosą one standardowo do500 zł albo nawet do 1 tys. zł, gdy przedsiębiorca dopuścił się kilku wykroczeń. Nowością jest, że w sprawach, w których inspektor pracy ma status oskarżyciela publicznego, wolno mu wymierzyć do2 tys. zł. A oskarżycielem może być w postępowaniach dotyczących wszystkich wykroczeń określonych w kodeksie pracy, art. 119-223 ustawy o promocji zatrudnienia... (patrz obok) i w innych ustawach, które to zastrzegają. Recydywistom, nakrytym kolejny raz na tym samym wykroczeniu wynikającym z kodeksu pracy w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania, grozi mandat do 5 tys. zł.

Nie ignoruj wyroków

Z 5 do 10 tys. zł wzrosną za to kary finansowe mające przymusić przedsiębiorców do realizacji decyzji kontrolera, a nakładane na osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej - z 25 do 50 tys. zł. Po wykonaniu decyzji będą się mogli ubiegać o zwrot jedynie 75 proc. zapłaconej lub ściągniętej grzywny. Dziś jeszcze odzyskują całość. Pracodawca czy inna upoważniona osoba, jeśli nie wykonają wyroku nakazującego wypłatę pensji bądź innego świadczenia ze stosunku pracy, staną się przestępcami. Grozi im za to grzywna, ograniczenie wolności lub jej pozbawienie do lat trzech. W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, określonych w art. 218-221 i 225 kodeksu karnego, inspektorzy pracy nie mają obecnie uprawnień pokrzywdzonego. Chodzi o następujące naruszenia:
¦ złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownika wynikających ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego,
¦ niezgłaszanie wymaganych danych ubezpieczeniowych wpływających naprawo doświadczeń lub ich wysokość albo zgłaszanie nieprawdziwych,
¦ niezachowanie zasad bhp i narażenie przez to zatrudnionego na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
¦ niezawiadomienie w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo niesporządzanie i nieprowadzenie wymaganej dokumentacji,
¦ udaremnianie lub utrudnianie czynności służbowych kontrolerom ochrony środowiska, funkcjonariuszom celnym lub inspektorom pracy.

Od 1 lipca inspektorzy zyskają w takich sytuacjach uprawnienia pokrzywdzonego, jeśli w zakresie swojego działania ujawnią przestępstwo lub wystąpią o wszczęcie postępowania. Dzięki temu będą mogli składać zażalenia na prokuratorską odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego albo jego umorzenie.

Sądy groźniejsze

Gdy inspektor ma do czynienia z recydywistami lub wykroczeniami cięższego kalibru, kieruje wniosek do sądu grodzkiego o ukaranie winnego. Jak już wspomniałam, może to zrobić wtedy, gdy przysługuje mu status oskarżyciela publicznego. A więc wtedy, gdy stwierdzi wykroczenia określone w kodeksie pracy, art. 119-123 ustawy o promocji zatrudnienia... i w innych ustawach, jeśli te wyraźnie zastrzegają taką pozycję kontrolera (patrz obok). Teraz jeszcze sądy dyscyplinują nierzetelnych przedsiębiorców karami do 5 tys. zł, choć przeciętnie wynoszą one 900 zł. Po zmianach (czyli od 1 lipca) będą dysponować sankcjami od1 do 30 tys. zł.

Inne nieprawidłowości

Wykroczenia przeciwko prawom pracowników reguluje nie tylko kodeks pracy czy ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Oto przykłady innych, określonych w odrębnych przepisach: 1) niewykonywanie ustawy o funduszu socjalnym albo podejmowanie działań z nią niezgodnych (art. 12a ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych; tekst jedn. w DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.); 2) uniemożliwianie utworzenia rady pracowników; 3) niepodanie pracownikom informacji przez firmę o przekroczeniu limitu zatrudnionych, uprawniającego do założenia rady; 4) nieorganizowanie wyborów do rad lub utrudnianie wyborów; 5) nieinformowanie rady lub nieprzeprowadzanie z nią konsultacji w wymaganych sprawach lub utrudnianie dokonania konsultacji; 6) dyskryminowanie członka rady w związku z wykonywaniem przez niego czynności wynikających z jego funkcji; Wykroczenia z pkt 1 - 6 określa art. 19 ustawy z 7 kwietnia ubiegłego roku o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79, poz. 550). 7) naruszanie ustawy o społecznym inspektorze pracy albo utrudnianie lub uniemożliwianie mu działalności; 8) niewykonanie zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy. Wykroczenia z pkt 7-8 reguluje art. 22 ustawy z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.). We wszystkich opisanych sprawach inspektor pracy pełni rolę oskarżyciela publicznego.

Za co grożą grzywny

Wykroczenia dotyczące ogólnych zasad zatrudniania (art. 281 kodeksu pracy)

• ¦ zawieranie umów cywilnych w warunkach, gdy należało zawrzeć umowę o pracę
• ¦ niepotwierdzenie na piśmie umowy o pracę
• ¦ rażące naruszenie przepisów o wypowiadaniu lub rozwiązywaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia
• ¦ stosowanie innych kar niż przewidziane w przepisach o odpowiedzialności porządkowej pracowników
• ¦ naruszanie przepisów o czasie pracy oraz o uprawnieniach rodzicielskich pracowników i zatrudnianiu młodocianych
• ¦ nieprowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy i akt osobowych pracowników

Wykroczenia odnoszące się do świadczeń i uprawnień pracowniczych (art. 282 kodeksu)

• ¦ niewypłacanie w ustalonym terminie wynagrodzenia lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi jego rodziny
• ¦ ich obniżanie lub dokonywanie z nich bezpodstawnych potrąceń
• ¦ nieudzielanie urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawne obniżanie jego wymiaru
• ¦ niewydanie pracownikowi świadectwa pracy
• ¦ niewykonanie orzeczenia sądu lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem

Wykroczenia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy (art. 283 kodeksu)

• ¦ nieprzestrzeganie przepisów lub zasad bhp
• ¦ niezawiadomienie inspektorów pracy i sanitarnego o miejscu rozpoczęcia działalności czy zmianie technologii
• ¦ niezapewnienie, by budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo
• jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, została wykonana z uwzględnieniem wymagań bhp, pozytywnie zaopiniowanych przez rzeczoznawców
• ¦ wyposażanie stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne niespełniające wymagań dotyczących oceny zgodności
• ¦ dostarczanie pracownikom środków ochrony indywidualnej niespełniających wymagań dotyczących oceny zgodności
• ¦ stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych; substancji i preparatów chemicznych nieoznakowanych w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację itd.
• ¦ niezawiadomienie inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą
• ¦ niezgłoszenie choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nieujawnienie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej albo
• przedstawienie niezgodnych z prawdą informacji, dowodów lub dokumentów o takich wypadkach czy chorobach
• ¦ niewykonanie w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy
• ¦ utrudnianie działalności organu Państwowej Inspekcji Pracy, w tym uniemożliwienie prowadzenia wizytacji zakładu pracy lub nieudzielenie informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań
• ¦ dopuszczenie dziecka do 16 lat bez zezwolenia inspektora pracy do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych

Wykroczenia dotyczące legalności zatrudnienia z ustawy o promocji zatrudnienia i innych instytucjach rynku pracy

• ¦ powierzenie zatrudnienia lub powierzanie innej pracy zarobkowej bezrobotnemu, nie zawiadamiając o tym właściwego powiatowego urzędu pracy
• ¦ powierzenie pracy cudzoziemcowi niemającemu zezwolenia na pracę, o którym mowa w art. 88 ustawy, lub na innym stanowisku albo na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę
• ¦ prowadzenie agencji zatrudnienia bez wpisu do rejestru agencji
• ¦ pobieranie niedozwolonych dodatkowych opłat przez agencję zatrudnienia od osoby, dla której agencja poszukuje zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub której udziela pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia
• ¦ prowadzenie agencji zatrudnienia bez przestrzegania zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne lub ze względu na przynależność związkową
• ¦ nieopłacanie składek na Fundusz Pracy lub nieopłacanie ich w przewidzianym przepisami terminie
• ¦ niezgłaszanie wymaganych danych mających wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy lub zgłaszanie nieprawdziwych bądź też udzielanie w tym zakresie nieprawdziwych wyjaśnień albo odmowa ich udzielenia
• ¦ odmowa zatrudnienia kandydata na wolnym miejscu zatrudnienia lub miejscu przygotowania zawodowego ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne lub ze względu
• na przynależność związkową