Praca [2]

bhpekspert@poczta.pnet.pl poleca ten artykuł z Rzeczpospolitej On Line jako szczególnie interesujący. Adres artykułu: firma_z_a_1.html -------------------------- "Rzeczpospolita", Warszawa, 06.06.02 FIRMA PRZYPOMINA O OBOWIĄZKACH PREZESÓW Odpowiedzialność karna członków zarządu spółek handlowych w świetle kodeksu karnego skarbowego - W obronie przyda się regulamin Co grozi członkom zarządu za przestępstwa i wykroczenia skarbowe Sankcje z ustawy o VAT i k.k.s. - Spółki cywilne karane tylko raz Odpowiedzialność karna członków zarządu spółek handlowych w świetle kodeksu karnego skarbowego W obronie przyda się regulamin RYS. MAŁGORZATA MALINOWSKA Przykład Załóżmy, że w podmiocie gospodarczym dochodzi do znacznego zaniżenia zobowiązań podatkowych wskutek złożenia deklaracji podatkowej zawierającej nieprawdziwe dane. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że zostanie postawiony zarzut popełnienia przestępstwa, tzw. oszustwa podatkowego, tej osobie z grona zarządzających firmą, która podpisała wadliwą deklarację. Zarzut popełnienia przestępstwa będzie zaczynał się od: "na podstawie art. 9 § 3 k.k.s. w związku z art. 56 § 1 k.k.s." i - niestety - z dużym prawdopodobieństwem będzie abstrahował od tak istotnych okoliczności decydujących o odpowiedzialności karnej skarbowej, jak: umyślność czy nieumyślność w popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, okoliczności uzasadniające działanie sprawcy w błędzie co do faktu lub co do prawa, wina lub jej brak. przecież sam fakt wypełnienia się przedmiotowych przesłanek czynu zabronionego - w naszym przykładzie uszczuplenia podatku, choćby nawet w znacznej wysokości - nie uzasadnia jeszcze odpowiedzialności karnej skarbowej. Dopiero wymienione wyżej przesłanki współdecydują o możliwości przedstawienia zarzutów i ukarania sprawcy. O tych jednak zwykle można dyskutować dopiero z prokuratorem (jeżeli przejmie on kontrolę nad postępowaniem karnym skarbowym) lub wyłożyć jako racje przed sądem. Nie będzie przesadą powiedzieć, że przez treść przepisów /prawo/doc/kks1018.html">kodeksu karnego skarbowego (k.k.s.) zagrożenie odpowiedzialnością karną skarbową osób pełniących funkcje zarządcze w podmiotach gospodarczych stało się kwestią szczególnie aktualną i to w stopniu dotychczas nieznanym. Zgodnie z art. 9 § 3 k.k.s., "za przestępstwo i wykroczenie skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej". Przybliżając nieco treść tego - być może - sucho brzmiącego zapisu ustawowego trzeba zwrócić przede wszystkim uwagę na krąg osób, których on dotyczy. Będą to w szczególności wszyscy ci, którzy - z mocy samych przepisów prawa (jak np. wspólnicy w spółce jawnej lub komandytowej) lub na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników, rady nadzorczej albo też na podstawie umowy o pracę, zlecenia, tzw. kontraktu menedżerskiego itp. - prowadzą interesy podmiotu gospodarczego. W kręgu tych osób znajdują się oczywiście osoby pełniące funkcję członka zarządu. Pracownik szeregowy czy menedżer Z ustawowego zwrotu "zajmuje się sprawami gospodarczymi" wywodzi się coraz powszechniej pogląd, że odpowiedzialności karnej skarbowej w związku z art. 9 § 3 k.k.s. nie może ponosić szeregowy pracownik w firmie (np. pracownik księgowości), ale wyłącznie osoba na stanowisku kierowniczym. Gdyby interpretację tę uznać za obowiązującą, to wszelkie delegowanie kompetencji i obowiązków przypisanych członkom zarządu na pracowników niższego szczebla niczego by nie mogło zmienić pod względem odpowiedzialności karnej skarbowej tych pierwszych. Nawet wtedy, gdy bezpośrednią przyczyną popełnienia czynu zabronionego było działanie pracownika szeregowego. Uważam ten pogląd za zbyt daleko idący w tworzeniu obiektywnych (czyli niezależnych od osób, które mają ponieść sankcję karną) przesłanek odpowiedzialności karnej skarbowej kadry menedżerskiej. Zasadą naczelną systemu prawa karnego - do którego należy również prawo karne skarbowe - jest odpowiedzialność za określone zachowanie (działanie lub zaniechanie), które prowadzi do naruszenia prawnie chronionego dobra. Jeżeli określonej osobie nie można przypisać takiego zachowania, to zasadniczo winno to wyłączać odpowiedzialność karną tej osoby. Rozwiązanie dla dużych Problem ten nabiera szczególnego znaczenia w większych podmiotach gospodarczych, gdzie z natury nie ma warunków, aby wszystkie czynności (prawne i faktyczne) związane z kierowaniem przedsiębiorstwem były podejmowane wyłącznie przez osoby ze ścisłego kierownictwa. Tam też - jako że najczęściej organ zarządzający jest wieloosobowy - może się pojawić również inna kwestia - "odpowiedzialności zbiorowej" kadry menedżerskiej za działania choćby jednej osoby z jej grona. Pewne rozwiązanie tych zagrożeń widzę w tworzeniu w firmach wewnętrznych procedur (regulaminów). Ich podstawowe założenia powinny sprowadzać się - moim zdaniem - przede wszystkim do wyraźnego rozdzielenia kompetencji w zakresie nadzorowania prawidłowości wykonywania finansowych obowiązków publicznoprawnych (ze szczegółowym określeniem czynności, do jakich są obowiązane określone osoby). Ważne jest też, by w regulaminie były określone treść i forma przekazywania informacji istotnych dla prawidłowego realizowania tych obowiązków. Warto też wyodrębnić w regulaminie kategorie działań (np. operacji gospodarczych) o podwyższonym ryzyku, w sprawie których decydowanie powinno należeć do ściśle określonego gremium. Następną rzeczą powinno być wyznaczenie zasad obiegu i przechowywania dokumentów w firmie. Automatyzm kontrolera Jak w praktyce wygląda stosowanie przepisów k.k.s. przez "finansowe organy dochodzenia", w szczególności przez inspektorów urzędów kontroli skarbowej, wobec osób z organów zarządzających podmiotami gospodarczymi? Pod tym względem zauważalny jest swego rodzaju automatyzm działania. Spróbujmy zilustrować to przykładem. Dlatego duże znaczenie w tworzeniu linii obrony mogą odegrać proponowane procedury (regulaminy) wewnętrzne. Powołując się na taką dokumentację można - moim zdaniem - rozszerzyć podstawę do wykazania bądź to winy nieumyślnej przy popełnieniu czynu zabronionego (co z mocy art. 4 § 1 k.k.s. zwykle wyłącza w ogóle odpowiedzialność karną) lub do skorzystania z instytucji "błędu co do faktu" (co z kolei wyłącza winę umyślną). ADAM STUDZIŃSKI Kancelaria Adwokacka D. Wasylkowski (grupa firm prawniczych współpracujących z Deloitte & Touche) Co grozi członkom zarządu za przestępstwa i wykroczenia skarbowe Wartość przedmiotu czynu Mała wartość - wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego nie przekracza dwustukrotnej wysokości najniższego miesięcznego wynagrodzenia (obecnie - 152 tys. zł). Duża wartość - wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza pięćsetkrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia (obecnie - 380 tys. zł). Wielka wartość - wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza tysiąckrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia (obecnie - 760 tys. zł). Kary wyższe jak za przestępstwa karne Sąd wymierza za przestępstwo skarbowe karę grzywny w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę: dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe oraz jego możliwości zarobkowe. Zgodnie z art. 23 kodeksu karnego skarbowego, najniższa liczba stawek wynosi 10, a jedna stawka dzienna nie może być niższa niż 25,33 zł (jedna trzydziesta najniższego miesięcznego wynagrodzenia). Zatem najniższa grzywna to 253,30 zł zł (10 x 25,33 zł). Stawka dzienna nie może też przekraczać 304 tys. zł (czterystukrotność najniższego miesięcznego wynagrodzenia), a maksymalna liczba stawek to 720. Oznacza to, że najwyższa grzywna wynosi obecnie 218 mln 880 tys. zł (720 x 304 tys. zł). Sąd bierze pod uwagę wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia obowiązującą w czasie orzekania w pierwszej instancji. Nietrudno zauważyć, że liczba i wysokość stawek wymierzanych za przestępstwa skarbowe jest dużo wyższa niż za przestępstwa karne. Dla przypomnienia (pisaliśmy o tym szerzej w DF 28 maja br.), zgodnie z art. 33 /prawo/doc/Kkarny/spis_tresci.html">kodeksu karnego, najniższa liczba stawek wynosi 10, a jedna stawka dzienna nie może być niższa niż 10 zł. Zatem najniższa grzywna za przestępstwo karne to 100 zł (10 x 10 zł), a najwyższa to 720 tys. zł (stawka dzienna nie może przekraczać 2 tys. zł, a maksymalna liczba stawek to 360). Natomiast kara grzywny za wykroczenia skarbowe może być wymierzona w granicach od 76 zł do 15 tys. 200 zł (czyli od jednej dziesiątej do dwudziestokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia), chyba że kodeks stanowi inaczej. Do pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności karnej skarbowej konieczne jest, by popełnił on czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia i by można mu było przypisać winę. - Samo niewykonanie przepisu prawa finansowego, bez elementu winy, nie jest przestępstwem lub wykroczeniem w rozumieniu kodeksu karnego skarbowego - przypomniał Piotr Augustyniak, doradca podatkowy z firmy White & Case, podczas niedawnej konferencji na temat odpowiedzialności i nowych obowiązków zarządów zorganizowanej przez Fundację Rozwoju Rachunkowości w Polsce. Dodajmy, że czyn zabroniony jest popełniony umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia (to jest chce go popełnić) albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Natomiast popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca, nie mając takiego zamiaru, popełnia jednak czyn zabroniony, ponieważ nie zachował wymaganej ostrożności, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał lub mógł przewidzieć. Przestępstwo skarbowe to czyn zabroniony przez kodeks karny skarbowy pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności. Wykroczenie skarbowe to czyn zabroniony przez kodeks karny skarbowy pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia (obecnie 3800 zł = 5 x 760 zł). Wykroczeniem skarbowym jest także inny czyn zabroniony, jeżeli kodeks tak stanowi. Tylko osoby fizyczne Odpowiedzialności karnej skarbowej podlegają wyłącznie osoby fizyczne. Sankcje karne skarbowe są stosowane niezależnie od innych wynikających z prawa podatkowego (odsetek za zwłokę, sankcji podatkowych). Orzeka się je w dwóch trybach: - w postępowaniu mandatowym, prowadzonym przez urząd skarbowy (w przypadku mniejszych wykroczeń), - w postępowaniu przed sądem powszechnym. Za przestępstwa skarbowe grożą następujące sankcje: - kara grzywny w stawkach dziennych (ustalając ją, sąd bierze pod uwagę: dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe, możliwości zarobkowe), - kara ograniczenia wolności, - kara pozbawienia wolności. Przeciw fiskusowi Niektóre przestępstwa i wykroczenia przeciwko obowiązkom podatkowym: Nieujawnianie przedmiotu lub podstawy opodatkowania, nieskładanie deklaracji - do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności do lat 3, albo obie kary łącznie. Firmanctwo, czyli posługiwanie się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu - do 720 stawek dziennych albo pozbawienie wolności do lat 2, albo obie kary łącznie. Podawanie nieprawdy lub zatajanie prawdy, niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o zmianie danych - do 720 stawek dziennych albo pozbawienie wolności do lat 2, albo obie kary łącznie. Bezpodstawny zwrot należności podatkowej, zwrot nadpłaty lub jej zaliczenie na poczet zaległości podatkowej, lub bieżących albo przyszłych zobowiązań podatkowych - do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności do lat 3, albo obie kary łącznie. Niewpłacenie przez płatnika w terminie pobranego podatku - do 720 stawek dziennych albo pozbawienie wolności do lat 2, albo obie kary łącznie. Niepobranie podatku przez płatnika albo pobranie w kwocie niższej od należnej - do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności do 1 roku, albo obie kary łącznie. Sprowadzanie na terytorium Polski lub wydanie z zakładu produkcyjnego wyrobów akcyzowych lub opakowań z tymi wyrobami bez oznaczenia znakami akcyzy - do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności do lat 2, albo obie kary łącznie. We wszystkich wymienionych przykładach warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności z tego artykułu jest, by sprawca naraził skarb państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego na uszczuplenie podatku. Ponadto, jeżeli podatek narażony na uszczuplenie (kwota niewpłaconego podatku) jest małej wartości (jeśli czyn popełniany jest obecnie - do 152 tys. zł), to za czyn grozi kara do 720 stawek dziennych. Jeżeli podatek narażony na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, czyli pięciokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia (jeśli czyn popełniany jest obecnie - do 3800 zł), to sprawca czynu podlega karze grzywny jak za wykroczenie skarbowe, czyli do 20-krotnej wysokości najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Nieprowadzenie ksiąg, nieprzechowywanie ksiąg, nierzetelne prowadzenie ksiąg - do 240 stawek dziennych. Niewystawianie faktury lub rachunku za wykonanie świadczenia albo odmowa ich wydania - do 180 stawek dziennych. Wystawienie faktury lub rachunku w sposób nierzetelny albo posługiwanie się takim dokumentem - do 240 stawek dziennych. Niewyznaczenie przez płatnika w wymaganym terminie osoby, do której obowiązków należy obliczanie, pobieranie i wpłacanie podatków oraz niezgłaszanie wymaganych danych tych osób - do 120 stawek dziennych. Inne czyny zabronione Inne przestępstwa i wykroczenia skarbowe to czyny zabronione popełnione: przeciwko obowiązkom celnym i zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami (art. 85-96 k.k.s.) przeciwko obrotowi dewizowemu (art. 97-106 k.k.s.) - przeciwko organizacji gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach (art. 107-111 k.k.s.) przeciwko prywatyzacji mienia skarbu państwa (art. 112 k.k.s.). KATARZYNA JĘDRZEJEWSKA SANKCJE Z USTAWY O VAT I K.K.S. Spółki cywilne karane tylko raz Za błędy w rozliczeniu VAT można nie tylko być ukaranym z kodeksu karnego skarbowego, lecz również obciążonym tzw. dodatkowym zobowiązaniem podatkowym z /prawo/doc/vat0225.html">ustawy o VAT. Taka podwójna kara nie grozi jednak osobom fizycznym oraz, jak orzekł Sąd Najwyższy, większości spółek cywilnych. Za ten sam błąd w rozliczeniach z tytułu VAT osoba fizyczna, prowadząca działalność gospodarczą, nie może być ukarana jednocześnie sankcją finansową z ustawy o VAT i sankcją karną skarbową (do 16 października 1999 r. z ustawy karnej skarbowej, a obecnie z /prawo/doc/kks1018.html">kodeksu karnego skarbowego). Wynika to z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 29 kwietnia 1998 r. (sygn. akt K 17/97) i utraty w jego następstwie mocy obowiązującej art. 27 ust. 5 i 6 ustawy z 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. nr 11, poz. 50 ze zm.) w zakresie, w jakim przepisy te dopuszczały stosowanie wobec tej samej osoby podwójnych sankcji (administracyjnych i karnych skarbowych) za ten sam czyn. Gdy doszło do nałożenia podwójnej kary na osobę fizyczną, prowadzącą działalność gospodarczą indywidualnie, sąd, do którego trafiła sprawa, uchylał na tej podstawie decyzje organów podatkowych. Powstawały natomiast wątpliwości, jak w świetle rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego traktować spółki cywilne. Rozwiał je Sąd Najwyższy, stwierdzając w wyroku z 21 maja br. (sygn. akt III RN 64/01), że spółkę cywilną, której wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne, należy traktować tak samo jak osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą na własny rachunek. Zgodnie bowiem z art. 864 /prawo/doc/Kcywilny/kc_spis_tresci.html">kodeksu cywilnego wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają solidarnie za swoje zobowiązania. Uwzględnić trzeba też to, że nowe prawo działalności gospodarczej za przedsiębiorcę uznaje nie spółkę cywilną, a poszczególnych jej wspólników. Nie można ich więc karać dwukrotnie za to samo. Z wyroku SN sprzed kilku dni płynie jeszcze jeden wniosek. Poza oczywistą sytuacją, że można nałożyć jednocześnie sankcję z ustawy o VAT oraz karę z k.k.s. na spółkę prawa handlowego, nie ma również przeszkód, aby uczynić to w stosunku do spółki cywilnej, w której choćby jeden ze wspólników jest osobą prawną (kodeks cywilny dopuszcza możliwość tworzenia takich spółek). ANNA GRABOWSKA --------------------------(c) Copyright, PRESSPUBLICA Sp z o. o.