 |
|
|
|
Robert Łabuzek
+48501700846
Masz problem z BHP
szukasz odpowiedzi ?
Szybko i gratisowo otrzymasz poradę
zadzwoń lub napisz na maila. |
|
|
Na stronie przebywa obecnie....
|
|
|
|
| |
Wejście Polski do Unii Europejskiej zostało już przesądzone. Warto zatem poznać konsekwencje, jakie przyniesie dla polskich obywateli uczestnictwo w unijnych strukturach w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Zabezpieczenie społeczne to dziedzina, która w trakcie negocjacji nie wywoływała być może tak żywych dyskusji, jak na przykład kwestie związane z rolnictwem, jednakże dla wielu polskich obywateli jest ona równie istotna, szczególnie dla wykazujących się dużą aktywnością zawodową i już podejmujących lub zamierzających podejmować zatrudnienie poza granicami Polski w państwach członkowskich UE. Poznanie wspólnotowych regulacji w zakresie zabezpieczenia społecznego pozwoli nie być zaskakiwanym i umieć odpowiednio zadbać o własne interesy w tym obszarze.
ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE – ZASADY OGÓLNE
Termin „zabezpieczenie społeczne” nie został dotychczas nigdzie zdefiniowany i nie nadano mu jasnej i klarownej treści. Przyjmuje się jednak, że przez pojęcie rozumie się wszelkie stosowane metody oraz mechanizmy, których celem jest zabezpieczenie uznanych społecznie potrzeb. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określają przepisy wewnętrzne każdego z państw oraz Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 102, która odgrywa szczególne znaczenie w określeniu zakresu zabezpieczenia społecznego. Konwencja przez wyliczenie ryzyk i określenie cech świadczeń służących ich zabezpieczeniu wyznacza granice tego pojęcia.
Wymienione zostały w niej następujące świadczenia:
• pomoc lekarska,
• zasiłki chorobowe,
• świadczenia w razie bezrobocia,
• świadczenia na starość,
• świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• świadczenia rodzinne,
• świadczenia w razie macierzyństwa,
• świadczenia w razie inwalidztwa,
• świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny.
Swoboda przepływu osób
Swoboda przepływu osób (przemieszczania się osób) jest jedną spośród czterech (obok swobody przepływu towarów, usług oraz kapitału) – określonych przez traktaty założycielskie Wspólnoty Europejskiej (m.in. Traktat Rzymski) – podstawowych swobód (zasad) służących upowszechnianiu idei integracji.
W sferze zabezpieczenia społecznego najistotniejsze znaczenie ma oczywiście swoboda przemieszczania się osób. Zasada ta obejmuje swobodny przepływ pracowników oraz prawo obywatela któregokolwiek z państw członkowskich UE do osiedlenia się na terytorium innego państwa członkowskiego Unii.
Uznaje się, że swoboda przemieszczania się osób jest jedną z najważniejszych zasad UE, która skutecznie może być realizowana jedynie w przypadku, gdy:
• przy przekraczaniu granicy osoba już uprawniona do pewnych świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego nie utraci do nich prawa,
• pracownik zmieniający państwo zatrudnienia nie poniesie uszczerbku w zakresie prawa do przyszłych świadczeń, szczególnie długoterminowych (emerytur, rent).
Swoboda przemieszczania się osób jako fundamentalna zasada idei wspólnego rynku ma sprzyjać nie tylko zachęcaniu pracowników do przemieszczania się do innych państw członkowskich UE w celu zapewnienia odpowiedniego rozłożenia i wykorzystania siły roboczej, ale również ma przyczyniać się do integracji obywateli państw członkowskich UE.
Swobodny przepływ pracowników jest równoznaczny z podejmowaniem zatrudnienia na terytorium różnych państw członkowskich UE i w konsekwencji podleganiem – w okresie aktywności zawodowej – różnym przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego. Niezależnie od tego – zgodnie z obowiązującymi przepisami – osoba zatrudniona na terytorium UE, bez względu na posiadane obywatelstwo któregokolwiek z państw członkowskich UE czy miejsce wykonywania pracy, ma prawo do świadczeń z systemu zabezpieczenia społecznego.
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego
W Unii Europejskiej każde państwo członkowskie posiada własny, wypracowany przez lata system zabezpieczenia społecznego, zależny od uwarunkowań ekonomicznych, demograficznych, historycznych i kulturowych. Oznacza to, że w Europie funkcjonuje wiele systemów zabezpieczenia społecznego. Systemy te różnią się między sobą w sposobie ich finansowania, warunkach nabywania uprawnień, zakresie przysługujących świadczeń, wysokości tych świadczeń. A zatem w ramach UE nie istnieje jeden, wspólny dla wszystkich państw członkowskich system zabezpieczenia społecznego. Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) zajął stanowisko, w myśl którego ani art. 51 Traktatu Rzymskiego, ani wydane na jego podstawie Rozporządzenia Rady nie przewidują zorganizowania ponadnarodowego systemu zabezpieczenia społecznego, funkcjonującego na poziomie Wspólnoty.
WAŻNE!
Traktat uznaje istnienie różnic między systemami zabezpieczenia społecznego państw członkowskich, a tym samym różnic w uprawnieniach pracowniczych na terytorium różnych państw członkowskich UE.
Wobec powyższego pojawiła się potrzeba koordynacji różnych systemów zabezpieczenia społecznego w celu umożliwienia zgodnego ich funkcjonowania. Wypracowano regulacje prawne mające na celu ochronę interesów osób przemieszczających się w celu podejmowania zatrudnienia, tj. osób legitymujących się okresami zatrudnienia (opłacania składek) na terytorium różnych państw członkowskich UE. Są to regulacje określane mianem koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Regulacje te nigdy nie miały i nie mają na celu usuwania różnic między poszczególnymi systemami krajowymi funkcjonującymi w państwach członkowskich UE i stworzenia jednego ponadpaństwowego systemu zabezpieczenia społecznego.
WAŻNE!
Koordynacja przy pełnej akceptacji różnic istniejących pomiędzy poszczególnymi systemami krajowymi wprowadza instrumenty prawne, których zadaniem jest umożliwienie współistnienia tych krajowych systemów. Koordynacja pozwala na zachowanie różnic pomiędzy systemami krajowymi państw członkowskich UE, a jej celem w żadnym przypadku nie jest harmonizacja czy ujednolicenie systemów krajowych.
Powyższe oznacza, że po wejściu Polski do UE zachowamy własny, dotychczas funkcjonujący w Polsce system zabezpieczenia społecznego. Nie zostanie nam narzucony jakiś system europejski. Nadal będziemy uprawnieni do budowania własnego systemu zabezpieczenia społecznego, jego modyfikowania i określania, np. wysokości składek na ubezpieczenia społeczne, wysokości przyznawanych świadczeń, warunków, na podstawie których będą one przyznawane. Jednakże budując lub modyfikując krajowy system zabezpieczenia społecznego będziemy musieli mieć na względzie pewne regulacje wspólnotowe (zasady), które usuwają powstawanie kolizji przy stosowaniu różnych systemów krajowych wobec osób przemieszczających się w obrębie Wspólnoty.
Podstawy prawne koordynacji
Aktami prawnymi koordynującymi sferę zabezpieczenia społecznego w ramach UE są: Rozporządzenie Rady EWG Nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób samodzielnie zarobkujących oraz członków ich rodzin zmieniających miejsce pobytu na obszarze Wspólnoty (Dz.Urz. WE Nr L28 z 30 stycznia 1997 r. ze zm.) – dalej zwane Rozporządzeniem 1408/71 oraz Rozporządzenie Rady EWG Nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonania Rozporządzenia Nr 1408/71 (Dz.Urz. WE Nr L28 z 30 stycznia 1997 r. ze zm.) – dalej zwane Rozporządzeniem 574/72.
Mimo że Rozporządzenie 574/72 jest rozporządzeniem wykonawczym do Rozporządzenia 1408/71, to oba mają jednakową moc prawną.
Rozporządzenia są aktami prawnie wiążącymi. Charakteryzują się także tym, iż:
• mają zastosowanie ogólne,
• obowiązują w całości,
• stosowane są bezpośrednio w systemach prawnych państw członkowskich UE.
Rozporządzenia stosuje się do wszystkich potencjalnych adresatów, wszystkie ich postanowienia muszą być przestrzegane, a ponadto są one automatycznie stosowane bez konieczności wydawania wprowadzających je przepisów krajowych.
WAŻNE!
Z chwilą przystąpienia do UE rozporządzenia stają się częścią porządku prawnego państwa członkowskiego i automatycznie uchylają sprzeczne z nimi postanowienia prawa krajowego.
Ponieważ wejście Polski do UE będzie oznaczało w dziedzinie zabezpieczenia społecznego konieczność stosowania obowiązującego w tej materii prawa, to również konieczność stosowania powołanych rozporządzeń. Bezwzględny i ponadnarodowy charakter prawny rozporządzeń oznacza, że Polska będzie zobowiązana do stosowania wspólnotowego prawa zabezpieczenia społecznego od początku uzyskania statusu państwa członkowskiego UE, bez możliwości stosowania jakichkolwiek okresów przejściowych. Normy rozporządzeń będą miały pierwszeństwo przed polskimi normami wewnętrznymi.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości w swym orzecznictwie wskazał wielokrotnie, iż zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa wewnętrznego państw członkowskich oznacza, iż z mocy prawa nie podlegają stosowaniu wszystkie przepisy prawa krajowego sprzeczne z odpowiednimi przepisami (normami) prawa Wspólnot. Wyłączona jest również możliwość stanowienia przez władze krajowe aktów ustawodawczych niezgodnych z normami prawa wspólnotowego.
Należy jednak pamiętać, że regulacje te nie będą miały w zasadzie znaczenia dla stosunków prawnych wewnątrzkrajowych między podmiotami polskimi. Przepisy rozporządzeń zastosowane będą do tych obywateli Polski, w stosunku do których wystąpi element europejski, tzn. tych, którzy z tytułu zatrudnienia lub pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego nabędą prawo do określonych świadczeń z zabezpieczenia społecznego.
Zasady koordynacji prawa
Rozporządzenie 1408/71 ustala zasady procesu koordynacji różnych systemów zabezpieczenia społecznego obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich UE, a głównym jego celem jest wyeliminowanie niekorzystnych następstw podejmowania pracy zawodowej w kilku państwach, posiadających różne systemy zabezpieczenia społecznego. Rozporządzenie zawiera normy kolizyjne, które gwarantują, że sytuacja prawna pracownika migrującego nie jest gorsza aniżeli sytuacja pracownika ograniczającego swoją aktywność zawodową do jednego państwa.
Kluczową rolę w procesie koordynacji krajowych systemów zabezpieczenia społecznego odgrywają zawarte w Rozporządzeniu 1408/71 cztery zasady, tj.:
• zasada równego traktowania,
• zasada stosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego,
• zasada sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania,
• zasada zachowania praw nabytych lub będących w trakcie nabywania.
Członkostwo Polski w UE spowoduje, że wszystkie cztery wyżej powołane zasady będą odnosiły się również do obywateli polskich, to zaś oznacza, że polski pracownik migrujący, podejmując zatrudnienie na terytorium UE, zawsze będzie podlegał ochronie w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Zasada równego traktowania
Jest to fundamentalna zasada prawa wspólnotowego wynikająca z art. 6 Traktatu Rzymskiego w wersji ustalonej Traktatem z Maastricht. Często określana jest zasadą zakazu dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej. W zakresie zabezpieczenia społecznego zasada ta została wyrażona w art. 3 Rozporządzenia 1408/71, który stanowi, że osoby zamieszkałe na terytorium państwa członkowskiego, do których stosują się przepisy Rozporządzenia, podlegają obowiązkom i korzystają z uprawnień wynikających z ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego na tych samych warunkach co obywatele tego państwa. Zasada ta, w myśl orzecznictwa ETS, powinna być interpretowana szeroko. Zakazana jest nie tylko jawna dyskryminacja oparta na narodowości (obywatelstwie), ale również tzw. dyskryminacja ukryta, która w rezultacie prowadzi do takich samych skutków.
W myśl tej zasady pracownik migrujący, który został objęty systemem zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego UE, ma wobec tego systemu takie same obowiązki jak obywatele tego państwa. Oznacza to, że na tych samych zasadach i w tej samej wysokości opłaca składki na ubezpieczenie społeczne, w tych samych terminach, podlega ochronie na wypadek tych samych ryzyk ubezpieczeniowych. Oczywiście pracownik ten ma również takie same prawa jak obywatele tego państwa. W celu uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego musi spełnić identyczne warunki jak obywatele tego państwa (np. wiek emerytalny, staż emerytalny).
Zasada stosowania ustawodawstwa jednego państwa
Sformułowana została w art. 13 Rozporządzenia 1408/71, natomiast reguły ustalania właściwego ustawodawstwa zostały określone w tytule II Rozporządzenia. Zasada ta wskazuje, które ustawodawstwo w odniesieniu do danego pracownika jest właściwe, bowiem w praktyce mogłyby powstać sytuacje konfliktowe w przypadku konieczności ustalenia, jakiemu ustawodawstwu podlega pracownik przemieszczający się w granicach Wspólnoty.
Gdyby powyższa zasada nie funkcjonowała, to mogłoby dojść do sytuacji, w której dany pracownik mógłby podlegać ubezpieczeniu społecznemu w systemach różnych państw (tzw. konflikt pozytywny) lub nie podlegałby jakiemukolwiek ubezpieczeniu (tzw. konflikt negatywny).
W przypadku konfliktu pozytywnego pracownik musiałby płacić składki na rzecz kilku systemów ubezpieczenia, w przypadku zaś konfliktu negatywnego pracownik całkowicie byłby pozbawiony ochrony ubezpieczeniowej. Dzięki tej zasadzie nie istnieje potrzeba dokonywania zmian w ustawodawstwie wewnętrznym państw członkowskich UE, aby uniknąć tych konfliktów.
Zgodnie z Rozporządzeniem 1408/71 generalną regułą jest, że osoba przemieszczająca się w celu podjęcia pracy podlega tylko jednemu ustawodawstwu, tj. ustawodawstwu tego państwa, w którym wykonywana jest praca, nawet jeżeli osoba ta mieszka na terytorium innego państwa (zasada lex loci labori). Miejsce wykonywania pracy (tj. państwo, w którym jest ona wykonywana) jest czynnikiem, który decyduje o tym, które przepisy ubezpieczeniowe mają zastosowanie do danego pracownika.
Od powyższej generalnej reguły istnieją pewne, również określone w Rozporządzeniu 1408/71, wyjątki. Wyjątki te wynikają głównie ze specyfiki wykonywanego zawodu lub wykonywanej pracy.
Zasada sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania
Istotą tej zasady jest umożliwienie uzyskania świadczeń osobie, która posiada okresy ubezpieczenia przebyte w dwóch lub więcej państwach członkowskich UE. Krajowe systemy zabezpieczenia społecznego uzależniają nabycie i zachowanie prawa do świadczeń od długości okresu ubezpieczenia. Dlatego mogłyby powstawać sytuacje, w których pracownik migrujący, mimo opłacania składek w różnych państwach członkowskich UE, nie uzyskałby świadczenia z powodu braku odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego wymaganego do przyznania świadczeń, gdyż składki nie były opłacane na rzecz tylko jednego państwa.
Aby nie dochodziło do takich sytuacji, w myśl Rozporządzenia 1408/71, jeżeli ustawodawstwo państwa członkowskiego uzależnia nabycie, zachowanie lub odzyskanie prawa do świadczeń od osiągnięcia okresów ubezpieczenia lub zamieszkania, właściwa instytucja tego państwa członkowskiego powinna zliczyć (zsumować) – w niezbędnym zakresie – okresy ubezpieczenia lub zamieszkania, które zostały przebyte przez zainteresowanego w systemie ubezpieczeń społecznych innego (innych) państwa członkowskiego UE.
Zasada zachowania praw nabytych
Nazywana też niekiedy zasadą transferu świadczeń; wynika z art. 10 Rozporządzenia 1408/71, który stanowi, że świadczenia pieniężne z tytułu inwalidztwa, starości, śmierci żywiciela, wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zasiłki pogrzebowe nabyte na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku państw członkowskich nie mogą doznać uszczerbku, w szczególności nie mogą być obniżone, zmienione, zawieszone lub uchylone z tego powodu, że osoba uprawniona do tych świadczeń mieszka na terytorium innego państwa członkowskiego niż to państwo, które jest zobowiązane do wypłaty świadczenia.
Taka regulacja gwarantuje transfer nabytych świadczeń pieniężnych do miejsca zamieszkania osoby uprawnionej do świadczenia. Zasada ta automatycznie uchyla też krajowe klauzule terytorialne, czyli przepisy, według których wypłata świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego następuje tylko wtedy, gdy osoba uprawniona mieszka na terytorium tego państwa.
Podmiotowy zakres koordynacji
Przepisy Rozporządzenia 1408/71 mają zastosowanie do przemieszczających się obywateli państwach członkowskich UE oraz państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), obejmującego – oprócz państw UE – również pozostałe państwa zachodniej Europy, tj.: Islandię, Lichtenstein, Norwegię, a także Szwajcarię.
Rozporządzenie to stosuje się do:
• wszystkich pracowników i osób samodzielnie zarobkujących (pracujących na własny rachunek), którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu zabezpieczenia społecznego jednego lub kilku państw członkowskich i którzy są obywatelami jednego z tych państw,
• bezpaństwowców lub uchodźców zamieszkałych na terytorium jednego z państw członkowskich,
• członków rodziny oraz do osób pozostałych przy życiu, którzy są uprawnieni do świadczeń pochodnych po zmarłym pracowniku migrującym.
Poza wymienionymi wyżej, przepisy rozporządzenia stosuje się także do:
• osób samodzielnie zarobkujących, tj. pracujących na własny rachunek i prowadzących różne rodzaje pozarolniczej działalności (w tym zakresie dotyczy to zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych: agentów, zleceniobiorców), potocznie zwanych samozatrudnionymi,
• urzędników państwowych i osoby, które zgodnie z właściwym ustawodawstwem są traktowane jak urzędnicy państwowi,
• osób wykonujących wolne zawody,
• twórców i artystów.
Ponadto Rozporządzenie ma zastosowanie do członków rodzin powyższych osób oraz do pozostałych przy życiu, którzy są uprawnieni do świadczeń pochodnych po zmarłym pracowniku migrującym.
WAŻNE!
Przez pracowników przepisy Rozporządzenia rozumieją wszystkich zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, bez względu na czas jego trwania, włącznie z pracownikami sezonowymi, przygranicznymi, osobami delegowanymi przejściowo do pracy na terytorium innego państwa członkowskiego UE.
Pracownikiem jest obywatel państwa członkowskiego UE, który w innym państwie członkowskim jest lub był chroniony na wypadek jednego lub kilku ryzyk objętych koordynacją w ramach różnych systemów zabezpieczenia społecznego. Jest nim zarówno ta osoba, która jest aktualnie zatrudniona i z tego tytułu podlega ubezpieczeniu na mocy ustawodawstwa krajowego jednego lub kilku państw członkowskich, jak również ta osoba, która zaprzestała pracy i jest bezrobotna poszukująca zatrudnienia, a także osoba uprawniona do emerytury lub renty, nawet jeżeli nie jest już aktywna zawodowo.
Osoby pracujące na własny rachunek to osoby, które prowadzą działalność przemysłową, handlową, świadczą usługi, wykonują wolne zawody lub organizują inne samodzielne przedsiębiorstwa i w ramach tej działalności uzyskują środki pozwalające im na pokrycie choćby w części własnych potrzeb.
Pracownicy przygraniczni to pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę oraz osoby prowadzące działalność na własny rachunek na terytorium państwa członkowskiego UE, a mieszkający na terytorium innego państwa członkowskiego, do którego powracają każdego dnia lub przynajmniej raz w tygodniu. Osoby takie nie tracą statusu pracownika przygranicznego przez okres nie przekraczający czterech miesięcy, jeżeli zostały oddelegowane przez przedsiębiorstwo, które ich zwykle zatrudnia, albo którzy świadczą usługi na terytorium tego samego lub innego państwa członkowskiego, nawet jeżeli w tym okresie nie mogą powracać codziennie lub przynajmniej raz w tygodniu do swego miejsca zamieszkania.
Pracownikiem sezonowym jest osoba, która na terytorium państwa członkowskiego innego aniżeli miejsce jego zamieszkania wykonuje na rzecz przedsiębiorstwa lub pracodawcy tego państwa pracę w okresie sezonu i podejmuje ją każdego roku, przy czym okres wykonywania pracy sezonowej nie może przekraczać ośmiu miesięcy, jeżeli zainteresowany przebywa na tym terytorium przez czas trwania pracy.
Przez pojęcie student należy rozumieć każdą osobę inną niż pracownik najemny lub osoba pracująca na własny rachunek, lub członek jej rodziny, lub osoba pozostała przy życiu, która odbywa studia lub szkolenie zawodowe, prowadzące do uzyskania kwalifikacji urzędowo uznawanych przez władze państwa członkowskiego i która ubezpieczona jest w ramach powszechnego systemu zabezpieczenia społecznego mającego zastosowanie do studentów.
Uchodźcy i bezpaństwowcy zamieszkali na terytorium jednego z państw członkowskich UE to kolejna grupa osób objęta koordynacją. Jednak w tym przypadku Rozporządzenie 1408/71 nie definiuje pojęć „uchodźca” i „bezpaństwowiec”, lecz odsyła do stosownych Konwencji, tj.:
• Konwencji Genewskiej dotyczącej statusu uchodźców z 28 lipca 1951 r. (Konwencja została ratyfikowana przez Polskę i opublikowana w Dz.U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515 z uzup.),
• Konwencji Nowojorskiej dotyczącej statusu bezpaństwowców z 28 września 1954 r.
Za członków rodziny uznaje się każdą osobę określoną lub uznaną za członka rodziny lub określoną jako członek gospodarstwa domowego przez ustawodawstwo, na podstawie którego udzielane są świadczenia przez ustawodawstwo państwa członkowskiego, na którego terytorium zamieszkuje.
Pozostali po śmierci żywiciela to osoby pozostałe przy życiu po zmarłym pracowniku, osobie pracującej na własny rachunek lub studencie, którzy podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich. W celu zdefiniowania pojęcia „pozostali po śmierci żywiciela” przepisy Rozporządzenia 1408/71 odsyłają do ustawodawstwa, na którego podstawie przyznawane są świadczenia, z tym że jeżeli ustawodawstwo krajowe uważa za pozostałą przy życiu jedynie osobę, która żyła we wspólnocie domowej ze zmarłym, warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli osoba ta pozostawała na utrzymaniu zmarłego.
WAŻNE!
Rozporządzenia będą dotyczyły każdego z nas, jeśli zostaną spełnione pewne warunki, czyli:
• jesteś pracownikiem lub osobą pracującą na własny rachunek lub studentem,
• pracowałeś lub pracujesz bądź prowadzisz działalność zarobkową na własny rachunek na terenie co najmniej dwóch państw członkowskich UE,
• posiadasz status emeryta lub rencisty uzyskany w którymś z państw członkowskich,
• jesteś obywatelem jednego z państw członkowskich lub bezpaństwowcem lub uchodźcą i zamieszkujesz na terytorium jednego z państw członkowskich UE,
• jesteś członkiem rodziny jednej z wyżej wymienionych osób lub jesteś osobą pozostałą po śmierci jednej z wyżej wymienionych osób.
Przedmiotowy zakres koordynacji
Zakres przedmiotowy koordynacji określa art. 4 Rozporządzenia 1408/71. Artykuł ten wymienia świadczenia objęte zakresem działania Rozporządzenia oraz wylicza systemy pozostające poza jego działaniem.
Wspólnotowe zasady koordynacji w zakresie ustalania i realizacji świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego dotyczą:
• świadczeń związanych z ryzykiem choroby i macierzyństwa (rzeczowe i pieniężne),
• świadczeń w razie inwalidztwa, włącznie ze świadczeniami służącymi zachowaniu lub zwiększeniu zdolności do pracy,
• świadczeń na wypadek starości,
• świadczeń w razie śmierci żywiciela,
• świadczeń przysługujących w razie wypadku przy pracy, choroby zawodowej,
• świadczeń z tytułu bezrobocia,
• zasiłków pogrzebowych,
• świadczeń rodzinnych (zasiłków rodzinnych, zasiłków dla sierot).
Aby jakieś świadczenie pieniężne mogło podlegać koordynacji na podstawie Rozporządzenia 1408/71, musi dotyczyć ryzyk wymienionych w art. 4 § 1 Rozporządzenia. Oznacza to, że katalog ryzyk podlegających koordynacji jest wyczerpujący i nie ma znaczenia nawet to, że ustawodawstwo państwa członkowskiego kwalifikuje dane świadczenie jako świadczenie z zabezpieczenia społecznego. W przypadku wątpliwości lub trudności z odpowiednią kwalifikacją świadczenia brane są pod uwagę: elementy strukturalne świadczenia, jego przedmiot, cel, warunki nabycia prawa do świadczenia, sposób obliczania wymiaru świadczenia.
Z zakresu przedmiotowego Rozporządzenia wyłączone zostały:
• pomoc społeczna,
• systemy świadczeń dla ofiar wojny i jej skutków,
• szczególne świadczenia o charakterze nieskładkowym,
• postanowienia układów zbiorowych.
Powyższe oznacza, że w przypadku Polski świadczenia objęte koordynacją to świadczenia, które występują w polskim systemie ubezpieczeń społecznych i powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, tj. świadczenia:
• w razie choroby i macierzyństwa,
• w razie inwalidztwa,
• emerytalne,
• w razie śmierci żywiciela (renty rodzinne),
• z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej,
• w razie bezrobocia,
• rodzinne,
• zasiłki pogrzebowe.
Podstawowe definicje
Aby prawidłowo rozumieć dalsze informacje w omawianym zakresie niezbędne jest poznanie kilku podstawowych definicji (pojęć), które pojawią się w dalszej treści. Są to pojęcia zdefiniowane przez Rozporządzenie 1408/71.
Najbardziej istotne z nich to:
• ustawodawstwo – oznacza w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego UE wszelkie przepisy prawne dotyczące poszczególnych dziedzin zabezpieczenia społecznego,
• właściwa władza – oznacza w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego UE ministra, ministrów lub inną władzę, której podlegają systemy zabezpieczenia społecznego. Właściwe władze poszczególnych państw członkowskich wskazuje załącznik nr 1 do Rozporządzenia nr 574/72 z 21 marca 1972 r.; w Polsce właściwą władzą jest:
– minister właściwy ds. zdrowia – w zakresie świadczeń zdrowotnych,
– minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego – w pozostałym zakresie (obecnie jest nim Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej).
• instytucja właściwa – oznacza instytucję, której zainteresowany podlega w chwili składania wniosku o świadczenie lub instytucję, od której ma prawo lub miałby prawo do uzyskania świadczenia; instytucje właściwe poszczególnych państw członkowskich określa załącznik nr 2 do Rozporządzenia nr 574/72; w Polsce są to m.in. jednostki ZUS albo KRUS, wojewódzkie urzędy pracy,
• miejsce zamieszkania – oznacza miejsce stałego pobytu,
• miejsce pobytu – oznacza pobyt czasowy.
Formularze
Realizacja postanowień Rozporządzeń 1408/71 i 574/72 wymaga współpracy wielu instytucji poszczególnych państw członkowskich UE i wymiany wielu danych (informacji). Dla ułatwienia tej współpracy i sprawnego przepływu informacji służą wprowadzone decyzjami Komisji Administracyjnej ds. Zabezpieczenia Społecznego Pracowników Migrujących standardowe formularze typu (serii) E.
Każde państwo członkowskie UE posiada zbiór formularzy opracowany w języku narodowym, przy czym formularze te we wszystkich państwach członkowskich są identyczne co do treści i układu graficznego. Każda informacja zawarta w określonym polu danego formularza ma to samo znaczenie we wszystkich językach.
Do zagadnień związanych z właściwym ustawodawstwem zastosowanie mają formularze serii E 100, a szczególnie:
• E 101 – Zaświadczenie dotyczące ustawodawstwa właściwego.
• E 102 – Przedłużenie okresu oddelegowania lub prowadzenia działalności na własny rachunek.
• E 103 – Korzystanie z prawa wyboru.
Właściwe ustawodawstwo
Regulacje dotyczące właściwego ustawodawstwa mają na celu zapobieganie sytuacjom, w których dana osoba byłaby objęta ubezpieczeniem społecznym w wielu krajach członkowskich lub byłaby pozbawiona całkowicie ochrony ubezpieczeniowej (wyżej wspomniany konflikt pozytywny i negatywny). Ma to szczególne znaczenie w przypadku obowiązku odprowadzania składek ubezpieczeniowych. Obowiązujące zasady odpowiadają na pytanie, w którym państwie ktoś jest ubezpieczony i zapobiegają konfliktom zarówno pozytywnym, jak i negatywnym.
WAŻNE!
Zasadą podstawową jest, że można być ubezpieczonym tylko w jednym państwie członkowskim, nawet jeżeli pracuje się lub prowadzi działalność zarobkową w kilku państwach UE jednocześnie.
Następna zasada: o podleganiu danemu systemowi decyduje ustawodawstwo miejsca pracy, czyli: jeśli pracujesz w państwie X, to podlegasz ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, zgodnie z prawem obowiązującym w państwie X.
Ta zasada oznacza, że osoba świadcząca pracę jest objęta ustawodawstwem tego kraju członkowskiego, w którym pracuje, czyli np.:
• pracownik – tam, gdzie wykonuje pracę,
• osoba pracująca na własny rachunek – tam, gdzie prowadzi działalność,
• urzędnik państwowy – według ustawodawstwa państwa, którego administracja go zatrudnia,
• osoba powołana do służby wojskowej – według ustawodawstwa obowiązującego w danym państwie, czyli tym, które go powołało.
Przykład
Jan K., który jest obywatelem polskim, mieszka na stałe w Polsce, ale pracuje w Niemczech dla niemieckiej firmy. Zgodnie z zasadą podlegania ubezpieczeniu w miejscu wykonywania pracy pracownik ten będzie podlegał niemieckiemu ubezpieczeniu społecznemu i składka ubezpieczeniowa będzie opłacana do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej.
Od powyższej generalnej zasady podlegania ubezpieczeniu w miejscu wykonywania pracy są pewne wyjątki, które można określić jako zasady szczególne, dotyczące pewnych kategorii pracowników.
Zasady szczególne dotyczą:
• pracowników tymczasowo delegowanych do pracy za granicę,
• osób zatrudnionych na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich,
• osób wykonujących pracę na terytorium jednego państwa członkowskiego w przedsiębiorstwie mającym siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego, przy czym państwa te ze sobą graniczą,
• osób pracujących na własny rachunek,
• marynarzy,
• osób, które są zatrudnione na terytorium jednego państwa członkowskiego i równocześnie pracują na własny rachunek na terytorium innego państwa członkowskiego,
• osób zatrudnionych w placówkach dyplomatycznych i konsularnych (nie dyplomaci),
• personelu pomocniczego Unii Europejskiej.
Kategorie zatrudnionych podlegających szczególnym uregulowaniom
Pracownicy tymczasowo delegowani za granicę
Oddelegowanie występuje, gdy osoba zatrudniona przez przedsiębiorstwo w jednym państwie członkowskim zostaje wysłana (oddelegowana) do innego państwa członkowskiego, aby tam pracować na rachunek tego przedsiębiorstwa, które ją delegowało. W myśl Rozporządzenia 1408/71 osoba będąca pracownikiem na terytorium jednego państwa członkowskiego i tam ubezpieczona, która zostanie oddelegowana do drugiego państwa członkowskiego, podlega nadal ustawodawstwu państwa stałego zatrudnienia (tj. tego, z którego osoba ta została oddelegowana), pod warunkiem że przewidywany okres zatrudnienia za granicą nie przekracza 12 miesięcy. Jeżeli jednak praca w ramach oddelegowania przedłuża się ponad okres 12 miesięcy z powodu nie dających się przewidzieć okoliczności, ustawodawstwo krajowe nadal będzie mogło być stosowane, aż do zakończenia pracy, pod warunkiem że wyrażą na to zgodę właściwe władze państwa członkowskiego, na terytorium którego pracownik został delegowany. Zgoda może być udzielona na okres nie dłuższy niż kolejnych 12 miesięcy, a o zgodę pracodawca powinien wystąpić przed upływem okresu pierwszych 12 miesięcy.
Przykład
Marek E. będący pracownikiem, zatrudniony w polskiej firmie, został przez tę firmę delegowany do pracy do Włoch. Przez okres 12 miesięcy, mimo wykonywania pracy na terytorium Włoch, nadal będzie podlegał ustawodawstwu polskiemu, a pracodawca będzie odprowadzał składki ubezpieczeniowe do polskiego systemu ubezpieczeniowego.
Jeżeli praca we Włoszech, z powodu nie dających się przewidzieć okoliczności, przedłuży się ponad 12 miesięcy, to pracownik będzie mógł nadal podlegać ustawodawstwu polskiemu, ale pod warunkiem że wcześniej uzyska zgodę odpowiedniej instytucji państwa członkowskiego miejsca wykonywania pracy, czyli instytucji włoskiej.
Możliwość delegowania pracownika na okres 12 miesięcy, z możliwością przedłużenia o kolejnych 12 miesięcy, ma zastosowanie również do osób pracujących na własny rachunek.
Zatrudnieni w dwóch lub więcej państwach członkowskich
Osoby wchodzące w skład personelu podróżującego służbowo lub personelu latającego przedsiębiorstwa wykonującego na własny lub cudzy rachunek usługi międzynarodowego transportu osób lub towarów koleją, drogą lądową, powietrzną lub rzeczną – podlegają ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się siedziba przedsiębiorstwa.
Jeżeli jednak przedsiębiorstwo posiada oddział lub stałe przedstawicielstwo na terytorium państwa członkowskiego innego niż to, w którym ma swoją siedzibę, to osoba zatrudniona w tym oddziale lub stałym przedstawicielstwie podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się ten oddział lub stałe przedstawicielstwo.
Natomiast osoba zatrudniona głównie na terytorium państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje, podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zatrudniające ją przedsiębiorstwo nie posiada siedziby ani stałego przedstawicielstwa na tym terytorium.
Pozostałe osoby zatrudnione na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich podlegają:
• ustawodawstwu państwa członkowskiego, na terytorium którego zamieszkują, jeżeli wykonują część swojej pracy na tym terytorium lub jeżeli są związane z kilkoma przedsiębiorstwami albo z kilkoma pracodawcami mającymi siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium różnych państw członkowskich,
• ustawodawstwu państwa członkowskiego, na terytorium którego zatrudniające ich przedsiębiorstwo lub pracodawca ma siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli osoby te nie zamieszkują na terytorium żadnego z państw członkowskich, gdzie wykonują pracę.
WAŻNE!
Osoby, wykonujące pracę na terytorium jednego państwa członkowskiego w przedsiębiorstwie mającym siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego, w sytuacji gdy państwa te ze sobą graniczą, podlegają ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium przedsiębiorstwo ma swoją siedzibę.
Pracujący na własny rachunek
Osoba, która zwykle pracuje na własny rachunek na terytorium jednego państwa członkowskiego, wykonuje pracę na terytorium innego państwa członkowskiego, podlega nadal ustawodawstwu pierwszego państwa, pod warunkiem że przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza 12 miesięcy.
Osoba, która zwykle pracuje na własny rachunek na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na terytorium którego zamieszkuje, pod warunkiem że część swojej pracy wykonuje na terytorium tego państwa, w którym zamieszkuje. Jeżeli nie wykonuje pracy na terytorium państwa zamieszkania, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium wykonuje pracę podstawową.
Osoba pracująca na własny rachunek w przedsiębiorstwie mającym swoją siedzibę na terytorium państwa członkowskiego, przez które przebiega wspólna granica między dwoma państwami członkowskimi, podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, na terytorium którego przedsiębiorstwo ma swoją siedzibę.
Marynarze
Osoby zatrudnione pod banderą jednego państwa członkowskiego, które zostały oddelegowane przez swojego macierzystego pracodawcę w celu wykonywania pracy na jego rzecz na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego – podlegają w dalszym ciągu ustawodawstwu pierwszego państwa, pod warunkiem że przewidywany okres tej pracy nie przekracza 12 miesięcy.
Osoby, wykonujące pracę na własny rachunek na terytorium państwa członkowskiego lub na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego, które pracują na własny rachunek na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego – podlegają w dalszym ciągu ustawodawstwu pierwszego państwa, pod warunkiem że przewidywany okres tej pracy nie przekracza 12 miesięcy.
Osoby nie zatrudnione zwykle na morzu, które wykonują pracę na wodach terytorialnych lub w porcie państwa członkowskiego na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego, znajdującym się na tych wodach terytorialnych lub w tym porcie, nie będące członkami załogi tego statku – podlegają ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego.
Osoby zatrudnione na statku pływającym pod banderą państwa członkowskiego i wynagradzane za tę pracę przez przedsiębiorstwo lub osobę mającą swoją siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego podlegają ustawodawstwu tego ostatniego państwa, jeżeli zamieszkują na jego terytorium.
Pracownik i samozatrudniony
Osoby, które są zatrudnione na terytorium jednego państwa członkowskiego i równocześnie pracują na własny rachunek na terytorium innego państwa członkowskiego, podlegają ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, na terytorium którego pozostają w stosunku pracy. Jeżeli dana osoba pozostaje w stosunku pracy na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, ustawodawstwo właściwe wobec niej ustala się na zasadach przewidzianych dla pracowników transportu międzynarodowego. Osoba taka jest traktowana jak gdyby wykonywała swoją działalność zawodową na terytorium tego jednego państwa członkowskiego.
Zatrudnieni w placówkach dyplomatycznych i konsularnych – nie będący dyplomatami
Podstawowa zasada, zgodnie z którą obowiązujące jest ustawodawstwo państwa wykonywania zatrudnienia, ma zastosowanie również do osób zatrudnionych jako personel obsługi w placówkach dyplomatycznych lub konsularnych oraz do prywatnej służby domowej zatrudnionej przez pracowników tych placówek, z tym że pracownicy, którzy są obywatelami państwa członkowskiego akredytującego lub państwa wysyłającego, mogą zdecydować, że chcą być objęci ustawodawstwem tego państwa. Po raz pierwszy wyboru można dokonać w ciągu trzech miesięcy od rozpoczęcia zatrudnienia ze skutkiem od pierwszego dnia podjęcia pracy. Prawo wyboru może być ponowione w końcu każdego roku kalendarzowego i nie ma mocy wstecznej.
Personel pomocniczy Unii Europejskiej
Personel pomocniczy UE, czyli pracownicy administracji Unii Europejskiej w momencie rozpoczęcia pracy mają możliwość wyboru ustawodawstwa, przepisom którego chcą być podporządkowani. Od dnia rozpoczęcia stosunku pracy mogą wybrać przynależność do ustawodawstwa państwa, w którym wykonują pracę, lub państwa, którego są obywatelem, bądź do ustawodawstwa państwa ostatniego ich ubezpieczenia. Z prawa wyboru mogą skorzystać tylko raz.
ŚWIADCZENIA ZDROWOTNE
Każdy z nas zainteresowany jest tym, by w razie potrzeby móc skorzystać z pomocy lekarskiej (medycznej). Możliwość taka jest o wiele bardziej istotna w sytuacji, gdy znajdziemy się poza terytorium Polski.
Biorąc pod uwagę różnicę kosztów udzielanych świadczeń medycznych w Polsce i w państwach UE musimy wiedzieć:
• co nam gwarantują przepisy wspólnotowe w przypadku choroby lub wypadku,
• za co będziemy musieli płacić,
• jakie warunki należy spełnić, by uzyskać świadczenia nieodpłatnie i komu mogą być one przyznane.
Kto podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu?
Zgodnie z Rozporządzeniem 1408/71 osoby uprawnione do opieki zdrowotnej to:
• pracownicy najemni i osoby pracujące na własny rachunek oraz członkowie ich rodzin,
• emeryci i renciści oraz członkowie ich rodzin,
• studenci i członkowie ich rodzin,
• turyści,
• bezrobotni i członkowie ich rodzin,
• pracownicy wysłani i członkowie ich rodzin,
• pracownicy przygraniczni i członkowie ich rodzin,
• pracownicy sezonowi i członkowie ich rodzin,
• bezpaństwowcy i uchodźcy zamieszkali na terytorium państwa członkowskiego UE oraz członkowie ich rodzin.
WAŻNE!
Jeżeli osoba wymieniona powyżej posiada ubezpieczenie zdrowotne w powszechnym systemie ubezpieczenia zdrowotnego w jakimkolwiek z krajów UE, to można powiedzieć, że prawo do opieki zdrowotnej „podróżuje” razem z tą osobą.
W przypadku obywatela polskiego oznacza to, że jeżeli w Polsce odprowadzane są składki na ubezpieczenie zdrowotne, czyli osoba ta objęta jest polskim powszechnym systemem ubezpieczenia zdrowotnego, to przemieszczając się na terytorium innego państwa członkowskiego UE nadal będzie korzystała z prawa do opieki zdrowotnej.
Co przysługuje ubezpieczonemu w Unii?
Rzeczowe świadczenia zdrowotne obejmują:
• opiekę lekarską i dentystyczną,
• hospitalizację i koszty niezbędnych do danej terapii leków,
• bezpośrednie wypłaty, mające na celu zwrot kosztów wymienionych usług.
WAŻNE!
Rzeczowe świadczenia zdrowotne przysługują zgodnie z ustawodawstwem kraju, w którym dana osoba mieszka lub przebywa, tak jakby była w tym kraju ubezpieczona.
Oczywiście może się okazać, że jest to mniej lub bardziej korzystne w porównaniu do świadczeń przysługujących na mocy ustawodawstwa kraju, w którym dana osoba jest faktycznie ubezpieczona, bowiem lekarze zawsze stosują przepisy własnego kraju, nawet gdy dana osoba jest ubezpieczona w innym kraju. Zakres rzeczowych świadczeń zdrowotnych zależy od charakteru pobytu w danym państwie (czy jest to zamieszkanie na stałe, pobyt czasowy, pobyt turystyczny) oraz od grupy zawodowej, do której należy dana osoba (czy jest to pracownik, emeryt, student).
Możemy wyróżnić następujące zakresy rzeczowych świadczeń zdrowotnych:
• pełny zakres rzeczowych świadczeń zdrowotnych gwarantowanych przez ustawodawstwo danego kraju – przysługuje wszystkim kategoriom osób objętych przepisami UE, którzy zamieszkali na stałe w tym kraju,
• świadczenia udzielane w razie nagłego zachorowania, pogorszenia stanu zdrowia lub wypadku – przysługują osobom przebywającym czasowo na terytorium państwa członkowskiego UE, np. turystom, osobom podróżującym służbowo,
• niezbędne rzeczowe świadczenia zdrowotne w trakcie pobytu – przysługują przebywającym czasowo na terytorium innego państwa członkowskiego UE emerytom, rencistom, pracownikom wysłanym, osobom odbywającym studia lub szkolenia zawodowe,
• planowe świadczenia zdrowotne – świadczenia zdrowotne udzielane przez macierzystą instytucję ubezpieczenia zdrowotnego i których koszty pokryje ta instytucja, ale na terytorium innego państwa członkowskiego UE, na które dana osoba została wysłana.
W odniesieniu do planowych świadczeń zdrowotnych zasadą jest, że instytucja ubezpieczeniowa ubezpieczenia zdrowotnego państwa X nie może odmówić swojemu obywatelowi-ubezpieczonemu prawa do planowanych świadczeń zdrowotnych za granicą, jeżeli dane świadczenie jest gwarantowane przez ustawodawstwo kraju Z, a nie może być ono zrealizowane na miejscu w czasie niezbędnym, ze względu na obecny stan zdrowia.
Jak korzystać z opieki zdrowotnej w Unii?
Aby skorzystać z opieki zdrowotnej w państwie członkowskim UE innym niż państwo, w którym jesteśmy ubezpieczeni, należy dopełnić przewidzianych prawem wspólnotowym formalności. W przypadku obywatela polskiego wyjeżdżającego do innego państwa członkowskiego UE oznacza to konieczność zaopatrzenia się w odpowiedni formularz, dzięki któremu będzie mógł skutecznie korzystać albo dochodzić swoich praw.
Udając się do lekarza należy okazać dokument potwierdzający podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu (np. aktualna legitymacja ubezpieczeniowa, odcinek renty lub emerytury). Będąc na terytorium innego państwa członkowskiego UE również trzeba będzie udowodnić podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu przez okazanie odpowiedniego formularza serii E100.
W UE formularze te pełnią rolę dokumentów potwierdzających prawo do nieodpłatnych świadczeń zdrowotnych, bowiem potwierdzają, że odprowadzane są składki na ubezpieczenie zdrowotne. Formularze serii E 100 poświadczają uprawnienia obywateli państw członkowskich UE w czasie ich pobytu lub zamieszkania w innym państwie członkowskim, a także umożliwiają zarejestrowanie się we właściwej instytucji udzielającej świadczeń zdrowotnych.
WAŻNE!
Formularze wystawiane są na wniosek osoby zainteresowanej.
Podstawowe formularze
Od pierwszego dnia członkostwa Polski w UE polskie instytucje ubezpieczenia zdrowotnego (obecnie właściwe oddziały Narodowego Funduszu Zdrowia) będą zobowiązane wystawiać formularze serii E 100 na wniosek osób ubezpieczonych, wyjeżdżających do innego państwa członkowskiego UE.
Najczęściej stosowane formularze tej serii to:
• E 106 – Zaświadczenie dotyczące uprawnień do świadczeń rzeczowych z tytułu ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego dla osób mieszkających w państwie innym niż państwo właściwe,
• E 107 – Wniosek o poświadczenie uprawnień do świadczeń rzeczowych,
• E 111 – Zaświadczenie o uprawnieniu do świadczeń rzeczowych podczas pobytu w państwie członkowskim,
• E 128 – Zaświadczenie o uprawnieniu do niezbędnych świadczeń rzeczowych podczas pobytu w państwie członkowskim.
WAŻNE!
Nawet posiadając odpowiedni formularz, w państwie zamieszkania lub pobytu zostaną udzielone świadczenia zdrowotne na takich samych zasadach jak obywatelom tego państwa.
Jeżeli prawo danego państwa przewiduje udzielenie pomocy zdrowotnej za częściową odpłatnością (dopłata do określonego zabiegu, wykorzystanie materiałów leczniczych o wyższym standardzie itp.), to również osoba posiadająca formularz serii E będzie obciążona taką płatnością.
Formularz E 111
Dokument ten będzie miał zastosowanie w Polsce – tak jak w innych krajach UE – do ubezpieczonych przebywających czasowo w innym państwie (w celach turystycznych, odbycia krótkich podróży służbowych). Będzie zapewne najczęściej wydawanym formularzem, szczególnie w przypadku wyjazdów wakacyjnych lub zwykłych zagranicznych delegacji.
Prawo do świadczeń zdrowotnych tych osób przysługuje wszystkim obywatelom państw członkowskich UE ubezpieczonym w jednym z państw UE oraz członkom ich rodzin, mieszkającym z nimi.
Świadczenia w trakcie czasowego pobytu przysługują, jeżeli stan zdrowia danej osoby wymaga natychmiastowego udzielenia świadczeń (świadczenia natychmiast konieczne). Aby uzyskać takie świadczenia podczas pobytu w innym państwie członkowskim osoba uprawniona musi przedstawić zaświadczenie na formularzu E 111. Zaświadczenie takie osobie ubezpieczonej zobowiązana jest wydać instytucja właściwa, czyli w przypadku polskich ubezpieczonych oddział Narodowego Funduszu Zdrowia, w którym dana osoba jest ubezpieczona.
Formularz ten wydawany jest na wniosek:
• zainteresowanej osoby lub
• instytucji miejsca pobytu.
WAŻNE!
Po 1 maja 2004 r. najprościej będzie przed planowanym wyjazdem wystąpić do właściwego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia z wnioskiem o wystawienie formularza E 111.
Wydane zaświadczenie wskaże okres, przez który dana osoba jest uprawniona do świadczeń, przy czym będzie uwzględniony również fakt, że w Polsce prawo do świadczeń zdrowotnych wygasa po upływie 30 dni od dnia ustania członkostwa w oddziale Narodowego Funduszu Zdrowia.
ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE Z TYTUŁU CHOROBY I MACIERZYŃSTWA
Świadczenia pieniężne z tytułu choroby i macierzyństwa przyznawane są na wyrównywanie wynagrodzenia utraconego w związku z niezdolnością do pracy z powodu choroby lub z powodu macierzyństwa. W Polsce świadczeniami takimi są np.: wynagrodzenie wypłacane pracownikowi przez pracodawcę za czas choroby, zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, świadczenie rehabilitacyjne.
W odniesieniu do powyższych świadczeń mają oczywiście zastosowanie wyżej opisane cztery zasady koordynacji, a także zakaz kumulacji, czyli nie można przyznać ani zachować prawa do kilku świadczeń tego samego rodzaju za ten sam okres ubezpieczenia obowiązkowego.
Świadczenia pieniężne z tytułu choroby i macierzyństwa wypłacane są osobom przemieszczającym się w ramach Wspólnoty w tych samych przypadkach, w których udzielane są im świadczenia zdrowotne.
Które ustawodawstwo ma zastosowanie?
Status pracownika (tj. pracownik najemny, przygraniczny, delegowany) decyduje o tym, jakiego kraju przepisy mają zastosowanie w określonym przypadku.
Jeżeli więc:
• na stałe mieszkasz w Polsce i wyjedziesz do innego państwa członkowskiego UE w celu podjęcia tam pracy – będzie miało do Ciebie zastosowanie ustawodawstwo tego państwa, w którym podjąłeś pracę lub działalność na własny rachunek; świadczenia pieniężne zostaną Ci przyznane tak, jakbyś mieszkał w tym państwie, jeśli zostały spełnione wszystkie warunki wymagane przez ustawodawstwo tego państwa,
• jesteś pracownikiem przygranicznym – masz prawo do tych świadczeń zarówno na terytorium państwa właściwego, czyli państwa, w którym podlegasz ubezpieczeniu, jak i państwa, w którym mieszkasz,
• jesteś pracownikiem delegowanym – masz prawo do świadczeń według ustawodawstwa państwa, które Cię delegowało do pracy na terytorium innego państwa.
WAŻNE!
Jeżeli jesteś polskim pracownikiem delegowanym, to, mimo że podlegasz polskim przepisom z zakresu świadczeń pieniężnych z tytułu choroby i macierzyństwa, musisz w terminie 3 dni od chwili zaistnienia niezdolności do pracy zawiadomić instytucję Twojego pobytu o przerwaniu pracy, a następnie przedłożyć zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy. Zaświadczenie to będzie przekazane do polskiej instytucji i będzie podstawą do wypłaty świadczeń.
Szczególne przypadki
Pracownik lub osoba prowadząca działalność na własny rachunek, która spełni warunki do uzyskania świadczeń w razie choroby i macierzyństwa w myśl polskiego ustawodawstwa, może skorzystać z prawa do tych świadczeń również, gdy wyjedzie na terytorium innego państwa członkowskiego UE.
Jest to możliwe, jeżeli:
• stan zdrowia wymaga natychmiastowego udzielenia świadczeń w czasie pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego, np. podczas wyjazdu turystycznego,
• instytucja właściwa państwa, w którym podlegasz ubezpieczeniu, wyraziła zgodę na Twój wyjazd z tego państwa w czasie pobierania świadczeń z tytułu choroby lub macierzyństwa i powrót do państwa, w którym mieszkasz na stałe, np. do Polski lub do innego państwa członkowskiego,
• uzyskałeś zgodę na wyjazd do innego państwa członkowskiego w celu uzyskania odpowiedniej dla Ciebie opieki medycznej.
W powyższych sytuacjach wypłaty świadczeń pieniężnych dokonuje instytucja właściwa lub instytucja państwa, w którym przebywasz, ale na koszt instytucji właściwej.
Wysokość świadczeń
Wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu choroby i macierzyństwa ustala instytucja właściwa.
Jeżeli zatem dana osoba podlega polskiemu ustawodawstwu, to wysokość jej świadczeń pieniężnych, zgodnie z art. 61 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.), będzie ustalana przez:
• właściwą jednostkę terenową ZUS (jeżeli ubezpieczony jest zatrudniony przez pracodawcę zatrudniającego mniej niż 20 ubezpieczonych),
• pracodawcę.
W przypadku rolników wysokość świadczeń określa właściwy oddział KRUS.
Wysokość świadczenia będzie określana według polskich przepisów, czyli w przypadku pracowników na podstawie wynagrodzenia z okresu 6 lub 12 miesięcy, a w przypadku ubezpieczonych nie będących pracownikami – na podstawie przychodu z okresu 12 miesięcy.
Podstawowe formularze
W odniesieniu do tego rodzaju świadczeń również zastosowanie będą miały odpowiednie formularze z serii E 100, tj.:
• E 104 – Zaświadczenie dotyczące sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania.
• E 115 – Wniosek o świadczenia pieniężne z tytułu niezdolności do pracy.
• E 116 – Zaświadczenie lekarskie dotyczące niezdolności do pracy (choroba, macierzyństwo, wypadek przy pracy, choroba zawodowa).
ŚWIADCZENIA EMERYTALNE I RENTOWE
W zakresie świadczeń emerytalnych i rentowych przepisami Rozporządzenia 1408/71 objęte są:
• emerytury,
• renty z tytułu niezdolności do pracy,
• renty rodzinne,
• świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej,
• zasiłki pogrzebowe.
Niewątpliwie świadczeniem zaliczanym do najważniejszych świadczeń w ramach systemów zabezpieczenia społecznego jest emerytura. Przez pojęcie „emerytura” należy rozumieć wszystkie świadczenia przysługujące osobom w podeszłym wieku w związku z ich zatrudnieniem lub pracą na własny rachunek w ramach systemów powszechnych lub specjalnych, do których przynależność jest obowiązkowa lub dobrowolna.
Zasady ustalania prawa do emerytury dla pracowników i osób pracujących na własny rachunek, którzy w okresie aktywności zawodowej podlegali ustawodawstwu dwóch lub kilku państw członkowskich, regulują art. 44–51 Rozporządzenia 1408/71 oraz art. 36–37 i art. 41–49 Rozporządzenia 574/72.
Sumowanie okresów ubezpieczenia
W przypadku świadczeń, do których prawo przysługuje po upływie długiego okresu aktywności zawodowej (np. emerytura), szczególne znaczenie ma zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania. W myśl tej zasady następuje zrównanie wszystkich okresów przebytych przez zainteresowanego w okresie aktywności zawodowej, pod rządami ustawodawstwa któregokolwiek z państw członkowskich. W związku z tym właściwa instytucja rozpatrująca wniosek o przyznanie prawa do świadczenia zobowiązana jest do zaliczenia, w koniecznym zakresie, okresów ubezpieczenia lub zamieszkania, jeżeli ustawa tak stanowi, spełnionych przez zainteresowanego na podstawie ustawodawstwa różnych państw członkowskich, tak jakby chodziło o okresy przebyte na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa.
WAŻNE!
Będąc obywatelem Polski możesz mieszkać i pracować lub prowadzić działalność na własny rachunek w każdym państwie członkowskim UE, a na prawo do świadczeń emerytalno-rentowych wszystkie te okresy ubezpieczenia zostaną Ci zsumowane. Twój staż ubezpieczeniowy nie przepada.
Prawo do emerytury
W przypadku gdy dana osoba posiada okresy ubezpieczenia i zamieszkania przebyte pod działaniem ustawodawstwa więcej niż jednego państwa członkowskiego, prawo do emerytury otrzyma z każdego państwa, w którym była ubezpieczona przez co najmniej rok. Emerytury te odpowiadać będą okresom ubezpieczenia przebytym w każdym z państw UE.
Przykład
Pracownik przez okres 10 lat był ubezpieczony w państwie członkowskim A. Następnie przez 20 lat był ubezpieczony w państwie członkowskim B i przez 5 lat w państwie członkowskim C. Ogólny staż ubezpieczeniowy przed osiągnięciem wieku emerytalnego wynosi zatem 35 lat (10 + 20 + 5).
W takim przypadku właściwa instytucja ubezpieczeniowa państwa A wyliczy emeryturę, do której pracownik miałby prawo po 35 latach ubezpieczenia przebytych w tym państwie i będzie wypłacać emeryturę w kwocie odpowiadającej faktycznemu okresowi ubezpieczenia przebytemu w tym państwie, tj. 10/35.
Państwo B będzie wypłacać 20/35 kwoty, do której pracownik miałby prawo w tym państwie po 35 latach ubezpieczenia.
Państwo C będzie wypłacać 5/35 kwoty, do której pracownik miałby prawo po przebyciu 35 lat ubezpieczenia w tym państwie.
Emerytura będzie naliczana zgodnie z historią ubezpieczenia przebytą w każdym z państw członkowskich.
Jeżeli pracownik był ubezpieczony w danym państwie przez dłuższy okres, otrzyma stosunkowo wyższą emeryturę, jeżeli był ubezpieczony przez krótszy okres, otrzyma emeryturę stosunkowo niższą. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że to, jakie warunki należy spełnić, by uzyskać emeryturę z poszczególnych państw członkowskich UE oraz to, w jaki sposób będzie ona wyliczona, określa ustawodawstwo wewnętrzne tych państw.
Rodzaje emerytur
Można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje emerytur, tj.:
• emeryturę krajową,
• emeryturę przyznawaną na podstawie Rozporządzenia 1408/71.
Podział ten wynika z funkcjonującego mechanizmu obliczania wymiaru (wysokości) emerytury. Mechanizm obejmuje dwie sytuacje zależne od tego, czy pracownik (lub osoba pracująca na własny rachunek) spełnił warunki wymagane przez ustawodawstwo danego państwa członkowskiego w celu nabycia prawa do emerytury bez konieczności korzystania z okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych w innych państwach członkowskich, czy też nie.
Biorąc pod uwagę tą przesłankę, osoba zainteresowana uzyskaniem prawa do emerytury uzyskuje emeryturę krajową lub emeryturę na podstawie rozporządzenia. Możliwe jest również uzyskanie prawa do emerytury krajowej na podstawie ustawodawstwa jednego państwa członkowskiego i emerytury w innym państwie członkowskim – na podstawie wyżej powołanego rozporządzenia.
Niezależnie od rodzaju emerytury dla obliczenia ostatecznej wysokości świadczenia konieczne jest uwzględnienie wszystkich przebytych okresów ubezpieczenia, ewentualnie z pewnymi modyfikacjami wynikającymi ze szczególnych unormowań ustawodawstwa krajowego.
Niektóre państwa członkowskie uzależniają nabycie, zachowanie lub odzyskanie prawa do świadczeń emerytalnych od warunku pozostawania osoby zainteresowanej uzyskaniem świadczenia w ubezpieczeniu, w chwili realizacji ryzyka (tj. ubiegania się o prawo do emerytury). Zgodnie z przepisami wspólnotowymi warunek ten uważa się za spełniony również wtedy, gdy osoba występująca z wnioskiem o emeryturę jest ubezpieczona na podstawie ustawodawstwa innego państwa członkowskiego.
Emerytura krajowa
Prawo do emerytury krajowej powstaje bez konieczności stosowania procedury sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania. Właściwa instytucja, zobowiązana do przyznania prawa do emerytury i wyliczenia jej wysokości stosuje głównie postanowienia własnego ustawodawstwa. Oznacza to, że wysokość świadczenia jest wyliczana wyłącznie na podstawie okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych w danym państwie członkowskim, bez uwzględniania okresów przebytych pod rządami ustawodawstwa innych państw członkowskich, którym osoba zainteresowana uzyskaniem prawa do emerytury podlegała w okresie swej aktywności zawodowej.
Emerytura na podstawie Rozporządzenia 1408/71
W przypadku emerytury przysługującej na podstawie Rozporządzenia 1408/71 prawo do świadczenia stanowi rezultat obligatoryjnego sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania. Ten sposób wyliczenia emerytury odnosi się do pracowników lub osób pracujących na własny rachunek, które warunki konieczne do nabycia prawa do emerytury spełnią tylko przez uwzględnienie okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych na podstawie innych ustawodawstw państw członkowskich.
Wysokość emerytury w takim przypadku jest obliczana przez właściwą instytucję według zasad określonych w art. 46 § 2 Rozporządzenia 1408/71.
Okresy ubezpieczenia krótsze niż rok
Instytucja właściwa, która rozpatruje wniosek o prawo do emerytury, jest zobowiązana do uwzględnienia okresów ubezpieczenia krótszych niż rok przebytych przez wnioskodawcę pod działaniem ustawodawstwa innych państw członkowskich, tak jakby okresy te były przebyte pod działaniem stosowanego przez nią ustawodawstwa. Obowiązuje bowiem reguła polegająca na zwolnieniu instytucji właściwej, na terytorium której okres ubezpieczenia był krótszy niż rok, z obowiązku przyznania świadczenia.
Prawo do minimalnej emerytury
Jeżeli suma emerytur przysługujących zainteresowanemu na podstawie ustawodawstw różnych państw członkowskich nie osiąga minimalnej wysokości emerytury gwarantowanej przez ustawodawstwo państwa, na terytorium którego zainteresowany zamieszkuje i na podstawie którego korzysta z części emerytury, właściwa instytucja tego państwa wypłaca mu przez cały okres zamieszkiwania w tym państwie dodatek. Jest to rodzaj świadczenia dodatkowego, które stanowi równowartość różnicy między sumą należnych świadczeń a wysokością świadczenia minimalnego.
Regulacja ta znajduje zastosowanie wyłącznie w tych państwach członkowskich, w których:
• ustawodawstwo przewiduje emeryturę minimalną lub
• ustawodawstwo zawiera szczególne gwarancje, których celem jest zapewnienie osobie pobierającej emeryturę z zabezpieczenia społecznego minimalnego dochodu przekraczającego poziom emerytury, o które osoba ta mogłaby się ubiegać wyłącznie na podstawie swoich okresów ubezpieczenia oraz opłaconych przez siebie składek.
W przypadku gdy osoba uprawniona do emerytury zamieszkuje w państwie członkowskim, w którym nie ma powyższych regulacji dotyczących emerytury minimalnej, emerytura wypłacana jest w kwocie wynikającej z obliczeń dokonanych na podstawie art. 44–49 Rozporządzenia 1408/71.
Zaliczkowa wypłata emerytur
Jeżeli instytucja rozpatrująca wniosek o emeryturę stwierdzi, że wnioskodawca uprawniony jest do emerytury na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa i nie zachodzi konieczność sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych na podstawie ustawodawstwa innych państw członkowskich, może przyznać prawo do zaliczkowej wypłaty emerytury. Oznacza to, że już w trakcie czynności ustalających prawo do emerytury wnioskodawca może korzystać ze świadczenia tymczasowego wypłacanego na poczet przyszłej emerytury.
Ustalenie wysokości zaliczki oraz okresu jej wypłacania następuje na podstawie wewnętrznego ustawodawstwa danego państwa członkowskiego, bez stosowania postanowień Rozporządzenia 1408/71.
Przykład
Janina M. zamieszkała w Polsce, legitymuje się okresami ubezpieczenia ustalonymi w Polsce w wymiarze 20 lat, w Szwecji w wymiarze 5 lat i w Grecji w wymiarze 2 lat, składa w polskiej instytucji ubezpieczeniowej (ZUS) wniosek o prawo do emerytury.
Ponieważ pani Janina spełnia w myśl polskiego ustawodawstwa warunki do nabycia prawa do polskiej emerytury wyłącznie z tytułu okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce, to ZUS, jako polska instytucja rozpatrująca, zobowiązana jest przyznać i wypłacić polską emeryturę o charakterze zaliczki.
W sytuacji gdy wnioskodawca nie spełnia powyższych warunków do wypłaty zaliczkowego świadczenia, istnieje możliwość przyznania prawa do wypłaty zaliczki, jeżeli instytucja rozpatrująca wniosek stwierdzi – na podstawie uzyskanych informacji – że wnioskodawcy przysługuje prawo do emerytury przy zastosowaniu procedury sumowania okresów ubezpieczenia i zamieszkania. W takim przypadku instytucja rozpatrująca wniosek przyznaje zaliczkę w wysokości zbliżonej do prawdopodobnej emerytury ustalonej na podstawie art. 46 § 2 Rozporządzenia 1408/71. Zaliczka ta podlega zwrotowi.
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Przepisy wspólnotowe wyróżniają dwa modele świadczeń (rent) inwalidzkich, tj.:
• model I: wysokość świadczeń dla inwalidów nie zależy od długości okresów ubezpieczenia,
• model II: wysokość renty zależy od przebytych okresów ubezpieczenia.
Ponieważ możliwe jest, że dana osoba była ubezpieczona według ustawodawstwa kilku państw członkowskich i podlegała z tego tytułu tym samym lub różnym modelom ubezpieczenia inwalidzkiego wypracowano pewne reguły, które określają, kto i według jakich zasad przyznaje prawo do tego świadczenia.
Jeżeli:
• pracowałeś w kilku państwach stosujących model I – prawo do renty zostanie ustalone na podstawie ustawodawstwa tego państwa, któremu podlegałeś w chwili wystąpienia niezdolności do pracy, niezależnie od tego, w ilu państwach byłeś ubezpieczony, otrzymasz jedną rentę
• pracowałeś w kilku państwach stosujących model II – prawo do renty zostanie ustalone przez każde z tych państw, na podstawie własnego ustawodawstwa, a wysokość każdej z nich zostanie wyliczona proporcjonalnie do okresów ubezpieczenia przebytych w poszczególnych państwach,
• pracowałeś w państwie, które stosuje model I, a następnie w państwie, które stosuje model II (lub odwrotnie) – otrzymasz dwie renty, a wysokość każdej z nich będzie zależna od tego, w którym państwie nastąpiło stwierdzenie stanu inwalidztwa.
WAŻNE!
Orzeczenie o stopniu inwalidztwa każde państwo wydaje według kryteriów określonych przez własne ustawodawstwo.
Renta rodzinna
Jest to świadczenie pochodne od świadczenia, jakie pobierał lub jakie uzyskałby zmarły żywiciel rodziny. W po
|
| |
|
OKRESOWY Dla SŁUŻBY BHP, SZKOLENIE SIP
|
|
|
|
|
|
POZWOLENIA ZINTEGROWANE-HANDEL CO2
|
|
|
|
|
| |
Komentarze