Najczęstszym źródłem niezadowolenia z pracy są u nas relacje z przełożonymi. Wredny szef potrafi zniszczyć motywację całej załogi. Jest bezwzględny dla podwładnych i uległy wobec zwierzchników. Trudno z nim walczyć, ale nie jest to niemożliwe.
Szansę na spotkanie z nim ma każdy pracownik. Wredni szefowie stanowią zapewne mierzalną część populacji kierowników. Może to być kilka procent, a może nawet kilkanaście, zapewne ocena ich liczby zależy od kryteriów, jakie się przyjmie, oraz – co niezwykle ważne – od kontekstu, czyli ich otoczenia. Z wielu badań wynika, że najczęstszym źródłem niezadowolenia z pracy polskich pracowników są ich relacje z przełożonymi. Dolegliwy jest zwłaszcza zespół zachowań szefa, który zlekceważył wysiłek podwładnego, niesprawiedliwie go ocenił lub ukarał, nie dotrzymał obietnicy etc. Nasi podwładni dużo częściej narzekają na szefów i dużo częściej z ich powodu czują się zdemotywowani.
Jest taki, bo lubi
Definicja zespołu wrednego szefa jest niezwykle trudna, właśnie z powodu subiektywnej dowolności stosowanych kryteriów, a także zależności od tego, kto próbuje definiować. Można by powiedzieć, że zakwalifikowanie kogoś jako wrednego zależy od kontekstu, od warunków, w jakich funkcjonuje. Może być bowiem np. tak, że w wojsku sierżant, który jest postrzegany jako wyjątkowo wredna, znienawidzona postać, katująca rekrutów, w ogniu walki ujawnia inne, pozytywne cechy. A wcześniejsze udręki, jakie znosili żołnierze, okazały się dla nich zbawienne. Mówimy jednak o szefach w cywilu, o przełożonych, u których wredność – że się tak wyrazimy – jest immanentną cechą, częścią osobowości. Po czym więc poznać paskudnego szefa?
Przede wszystkim wydaje się, że taki ktoś czerpie szczególną satysfakcję z tego, że brutalnie i po chamsku traktuje pracowników. Słownictwo, jakiego używa, ostry ton, podniesiony głos, brutalne sformułowania u podwładnych wywołują lęk, a jemu samemu zdają się sprawiać przyjemność. Wredny lubi być wrednym. Zresztą najprawdopodobniej jest szczery tylko wtedy, kiedy przybiera inne maski, bo gdy jest przymilny czy uprzejmy (o tym dalej), czuje się w tej postawie fałsz, nieprawdziwość. Wspomniany lęk, jako odczucie stale wywoływane w podwładnych przez wrednego przełożonego (przed nim samym, jego zachowaniem, jego reakcjami), powoduje, że osoba szefa dominuje w świadomości pracowników. Firmę, swoje obowiązki, swoją pracę postrzegają wyłącznie przez pryzmat wyobrażeń o samym przełożonym i jego możliwych reakcjach.
MOBBING w znowelizowanym kodeksie pracy
Poniższe przepisy wejdą w życie 1 stycznia 2004 roku, obecnie tekst ustawy znajduje się w Senacie.
Art. 94{3}. § 1. Pracodawca jest obowiązany dążyć do uczynienia zakładu pracy środowiskiem wolnym od działań i zachowań dotyczących pracownika lub skierowanych przeciwko pracownikowi, polegających w szczególności na systematycznym i długotrwałym nękaniu i zastraszaniu pracownika, wywołujących u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujących lub mających na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go od współpracowników lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników (mobbing).
§ 2. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 3. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
§ 4. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy, o której mowa w § 1.
Zespół paskudnych zachowań
Można spróbować sformułować kilka szczególnych cech, właściwych kierownikom uznawanym za wrednych. Manifestują się one na co dzień w paskudnych zachowaniach.
• Nigdy nie dotrzymuje danego słowa
Jest to reguła. Każdemu zdarza się czasami katastrofa – zmieniają się w nieprzewidziany sposób okoliczności, wyrastają nieoczekiwane przeszkody, zwala z nóg choroba. Chcemy dotrzymać słowa, ale zwyczajnie nie możemy. A wredny w ogóle nie ma zamiaru. On z góry planuje, kalkuluje sobie, że nie musi liczyć się ze zobowiązaniami. I nie obchodzi go, jakie są oczekiwania współpracownika – nie mają dla niego żadnej, najmniejszej wartości. Obiecał wczoraj, że da urlop? I co z tego – dziś mówi, że nie da, i już. Zapewniał, że przyzna nagrodę? Tak, ale to było wczoraj, wszystko było wtedy inaczej przecież, a dziś to dziś i z nagrody nici. Nie musi to dotyczyć wyróżnień, ale np. poprawy warunków pracy, wystawienia rekomendacji albo czegokolwiek innego.
• Chętnie poniża ludzi
Gorsze jednak jest to, że wredny szef ma do pracownika stosunek nie tylko negatywny, ale i bardzo osobisty. Powoduje to, że często stara się podwładnego ośmieszyć czy też wręcz poniżyć. Kiedy np. urzędniczka popełni jakiś błąd, każe postawić przed jej biurkiem tablicę z wypisanymi jej zadaniami i przewinami. Może się to wyrażać również używaniem wulgarnego słownictwa, które ma delikwenta pognębić i uczynić bezbronnym. Niechlubny przykład: pracownik, który się spóźnił, zostaje przy wszystkich obrzucony obelgami.
• Jest nielojalny wobec podwładnych
Lojalność to jedna z najcenniejszych cnót, także w środowisku pracy. Dotyczy to zarówno pracownika, jak i pracodawcy. Tymczasem wredni szefowie chętnie uskarżają się na swoich podwładnych („No i z kim ja muszę pracować!”) do klientów czy partnerów biznesowych. Nikt nie zliczy też sytuacji, gdy brzydkie rzeczy mówią do kolegów zainteresowanego, oczywiście, za jego plecami. W najgroźniejszej wersji – narzekają na pracownika w obecności swoich zwierzchników.
• Co innego mówi, co innego robi
Regułą u paskudnych szefów jest rozbieżność słów i czynów. Deklaracjom nie odpowiada realizacja. Taki kierownik nie przestrzega zasad, które sam głosi. Przy każdej okazji np. mówi o nastawieniu firmy na klienta, a jednocześnie reklamacje wyrzuca do kosza. Rozbieżność idzie u niego czasem tak daleko, że pracownicy wiedzą: jeśli coś chwali, to na pewno to zniszczy, jeśli mówi dobrze, to będzie starał się skrzywdzić.
• Nie waha się skrzywdzić
Wredny nie unika krzywdzenia ludzi – jak najbardziej świadomego, ale starannie ukrywanego. Poniżenie, o którym pisaliśmy, to zaledwie wstęp. Zdecydowana, wyraźna krzywda daje mu osobistą satysfakcję. W tym celu m.in. zręcznie posługuje się kłamstwami i intrygami. Niektórym tej zręczności brakuje i ich poczynania są szyte grubymi nićmi, ale zapatrzeni w siebie nie myślą o konsekwencjach.
Generalnie kierują się wyłącznie własnymi potrzebami, jeśli więc czegoś potrzebują, potrafią być mili i okazywać wdzięczność. Jednak tylko do czasu, aż potrzeba zostanie zaspokojona. Wtedy wredny szef już nie pamięta, że oto ktoś mu pomógł, szczególnie gdy ktosiem był podwładny.
• Nie znosi krytyki
Uważa, że niekompetentni są wyłącznie inni. Krytyki żadnej nie znosi, a niechby wyczuł, że pracownicy negatywnie go oceniają – nikt by ich przed jego gniewem nie obronił. Jeśli sam ewidentnie coś zawali, zawsze potrafi zrzucić winę na innych, oczywiście na słabszych, i to bez względu na fakty. Co gorsza, udaje mu się unikać wszelkiej odpowiedzialności (na szczęście – nie zawsze!). Pokłosiem takiej postawy jest to, że właściwie nigdy nikogo nie chwali, bo przecież nikt na to jeszcze nie zasłużył. Uczucia osób od niego zależnych są mu całkowicie obojętne.
• Wykręca kota ogonem
Charakterystyczna dla wrednego szefa jest umiejętność wychodzenia z niedogodnych dla niego sytuacji. Gdy coś idzie nie po jego myśli, potrafi doskonale odwrócić kota ogonem – użyć argumentu całkowicie ze sprawą niezwiązanego, przeinaczyć słowa pracownika, powołać się na domniemaną opinię przełożonych, przekręcić fakty.
Reasumując – wredny szef jest wredny dla podwładnych, a przymilny dla władzy, uległy wobec silnych, bezwzględny dla słabszych.
Pomocne techniki
• Jeśli szef nie dotrzymuje słowa – próbuj skłonić go do jak najszybszej realizacji zapowiedzi czy zobowiązania. Gdy widzisz, że to się nie udaje, postaraj się, by powtórzył obietnicę w obecności osoby trzeciej.
• Jeśli pozwolił sobie na obelgi – nie reaguj emocjonalnie. Spokojnie, ale stanowczo wyproś sobie inwektywy. Nie wstydź się otoczenia, ono przecież go dobrze zna. A wulgarne słowa źle świadczą o nim, nie o tobie.
• Jeśli kłamie i odwraca kota ogonem – staraj się jak najwięcej poleceń odbierać
• formie pisemnej, zachowuj nagrania z automatycznej sekretarki. W skrajnych wypadkach przygotuj dyktafon.
• Jeśli występujesz ze skargą – nie może mieć ona charakteru donosu. Niech dotyczy konkretnej sprawy (ewentualnie kilku), a nie „w ogóle” szefa, zawiera propozycję rozwiązania i prośbę o pomoc. Co ważne: żadnych anonimów! Są niegodne i niewiarygodne.
(DO)
Czego nie robić?
Czy i jakie są sposoby obrony przed dręczeniem przez wrednego szefa? Z pewnością nie należy do nich odpłacanie w każdej sytuacji pięknym za nadobne. Po pierwsze – startujecie z innych pozycji, a po drugie – nie zawsze się da. Bo co – na wulgarne słowa odpowiesz też przekleństwem? Ale już np. na nielojalność całkiem naturalnym odzewem będzie także nielojalność.
Przede wszystkim niezbędna jest identyfikacja; właściwe rozpoznanie cech wrednego szefa pozwoli właściwie zareagować. A rozpoznanie jest możliwe po ujawnieniu pierwszych, odbiegających od standardów, rysów osobowości. Syndrom wrednego szefa, choć za każdym razem mający swoje własne cechy, można rozpoznać dość łatwo – opisaliśmy to wyżej.
Jeśli już wiadomo, że mamy do czynienia z takim właśnie osobnikiem, decyzje podejmować trzeba szybko. Najpierw pozbądź się złudzeń. Nie myśl, że uda się poprawić wrednego człowieka. On jest niereformowalny. Nie sądź też, że wyjściem jest brak reakcji. Zostanie odczytany jako sygnał: „Z nim można sobie na wszystko pozwolić”.
Nie polecamy reakcji skrajnych. Można się poddać, ale to nas zniszczy. Można też – dla zachowania zdrowych zmysłów – z takiego działu czy wręcz przedsiębiorstwa odejść. Trzeba jednak mieć dokąd, a ponadto zrobić to w taki sposób, by wrednemu nie dać możliwości szkodzenia u nowego pracodawcy.
Jest wreszcie jeszcze jeden sposób, najbardziej ryzykowny i nie dla każdego odpowiedni: przystosowanie się, pełna mimikra, rola wrednego nr 2. Trudno ją jednak polecić, bo nawet jeśli szef cię zaakceptuje – to nie wygrałeś. Sytuacja jest upokarzająca i skazuje cię na pracę w głębokim, nieustannym lęku.
Jak się bronić
Są rozwiązania mogące przynieść oczekiwane skutki, ale ryzykowne. Zależą one od ogólnej sytuacji w firmie, wymagają odpowiedniego przygotowania oraz wyboru właściwego czasu i ludzi do realizacji.
Należy do nich skarga skierowana do zwierzchników wrednego szefa. Ryzyko polega na tym, że on w odpowiedzi może przedstawić was w taki sposób, jakbyście to wy byli winni wszelkiemu złu w firmie. Przełożeni jego znają, ciebie – niekoniecznie. Dlatego precyzyjne sformułowanie i udokumentowanie zarzutów jest sprawą absolutnie podstawową. Możliwy jest również zorganizowany protest. Tu jednak należałoby uzyskać jednolite stanowisko załogi i nie poddać się manipulacjom, jakie niewątpliwie zastosuje przełożony. Tego rodzaju opór warto więc zostawić dla sytuacji krańcowych, jednoznacznie nie do wytrzymania.
|
Komentarze