Do podstawowych obowiązków pracodawców należy zapewnienie ochrony zdrowia i życia pracowników. Jednak, pomimo przywiązywania należytej wagi do stworzenia właściwych, zgodnych z przepisami, warunków pracy może mieć miejsce nieszczęśliwe zdarzenie, jakim jest wypadek przy pracy. Istotne są zatem znajomość obowiązków w związku z takim zdarzeniem i czynności w celu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku.
Niezbędne jest przedstawienie pracodawcom postępowania w razie wypadku przy pracy, uwzględniającego zmiany wprowadzone przepisami ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.),
która 1 stycznia 2003 r. uchyliła ustawę z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
W porównaniu do uprzednio obowiązującego stanu prawnego ustawą z 30 października 2002 r. została zmieniona przede wszystkim definicja wypadku przy pracy oraz wypadku śmiertelnego i ciężkiego.
• Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku
wynikającego ze stosunku pracy.
Zgodnie z art. 3 ust. 4 wyżej przywołanej ustawy – za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała (art. 3 ust. 5 ustawy).
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się natomiast wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3 ust. 6 ustawy).
Aby zdarzenie mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, muszą zostać spełnione wszystkie warunki, tj.: nagłość zdarzenia, wywołanie go przyczyną zewnętrzną, spowodowanie urazu lub śmierci pracownika w wyniku zdarzenia i związek tego zdarzenia z pracą.
Przytoczone kryteria powinny być uzupełnione kryterium podmiotowym, które uzależnia ponadto uznanie wypadku za wypadek przy pracy od faktu, że osoba, która mu uległa, jest pracownikiem.
• Wypadek czy choroba zawodowa?
Kryterium nagłości przesądza o tym, czy dane zdarzenie zakwalifikuje się jako wypadek przy pracy, czy jako chorobę zawodową. W tym względzie została ustalona wykładnia w orzecznictwie sądowym, że zdarzenie jest nagłe wtedy, gdy trwa nie dłużej niż wynosi czas jednej zmiany roboczej. Zaznaczyć wypada, że w poruszonej kwestii miarodajny będzie przede wszystkim czas trwania zdarzenia wywołującego określony skutek, który może wystąpić nawet po upływie dłuższego czasu.
Mogą być również przypadki, w których samo zdarzenie będące przyczyną wypadku trwa dłużej, a skutek występuje nagle (np. udar cieplny w wyniku dłuższego wykonywania pracy w wysokiej temperaturze).
Dlatego granica czasowa w postaci zmiany roboczej nie może być traktowana w sposób sztywny, a ocena tej nagłości powinna odbywać się z uwzględnieniem okoliczności konkretnego wypadku.
Za wypadek przy pracy może być uznane zdarzenie powodujące uraz u poszkodowanego pracownika.
Tak więc, nie może być uznane za wypadek przy pracy zdarzenie nie powodujące urazu, chociaż np. spowodowało szkody materialne nawet znacznej wielkości.
Jest to nowe, dodatkowe kryterium zawarte w definicji wypadku przy pracy wprowadzone obecnie w prawie polskim. Wypada poinformować, że w krajach Unii Europejskiej wypadek przy pracy jest z reguły definiowany jako zdarzenie, którego skutkiem może być uraz. Dla przykładu w niemieckim Kodeksie Socjalnym z 7 sierpnia 1996 r. znajduje się sformułowanie: „(...) Wypadki są zdarzeniami ograniczonymi w czasie, zewnętrznymi w stosunku do ciała, które prowadzą do uszczerbku na zdrowiu lub śmierci. (...)”. Według modelu wypadku przy pracy przyjętego przez Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich (Statistical Office of the European Communities EUROSTAT) – uraz, jako ostatni element sekwencji wypadkowej, jest wynikiem kontaktu człowieka z czynnikiem materialnym, zaistniałym w następstwie powstania odchylenia od stanu normalnego.
Także według Międzynarodowej Organizacji Pracy (Protokół P155 z 2002 r. do Konwencji Nr 155 MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy) – „(...) wypadek przy pracy oznacza zdarzenie wynikające z pracy lub powstałe w czasie pracy, które powoduje uraz lub śmierć”.
• Przyczyna zewnętrzna
Dane zdarzenie jest tylko wtedy wypadkiem przy pracy, jeżeli nastąpiło na skutek działania czynników zewnętrznych.
Mogą to być, np. urazy termiczne (oparzenia, odmrożenia) lub urazy spowodowane działaniem maszyn, urządzeń lub narzędzi pracy, a także innych czynników, jak energia elektryczna, wstrząsy itp.
Za przyczynę zewnętrzną uznaje się również wysiłek fizyczny niezbędny do wykonywania pracy, np. dźwignięcie ciężaru, nawet gdy nie przekracza on dopuszczalnych norm.
W praktyce przedmiotem sporów bywają sytuacje, w których wypadek następuje na skutek działania przyczyn zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych w postaci schorzenia, na które cierpiał pracownik – mającego nieraz przewlekły charakter (przyczyny mieszane).
Zresztą spotyka się bardzo niewiele wypadków, które byłyby skutkiem działania jednej tylko przyczyny. Najczęściej wypadek jest skutkiem całego zespołu przyczyn.
Z tego względu do uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy wystarczy istnienie przyczyny zewnętrznej, choćby działały równocześnie i inne.
• Związek przyczynowy
Związek przyczynowy między wypadkiem a pracą zachodzi wówczas, gdy jedno zdarzenie jest skutkiem drugiego. Do oceny, czy ten związek istnieje, bez znaczenia pozostaje okoliczność, czy ma on charakter bezpośredni czy pośredni.
Związek wypadku z pracą zachodzi wówczas, gdy istotną przyczyną wypadku jest pełnienie przez pracownika obowiązków wynikających ze stosunku pracy bądź związanych z nim.
Okoliczność, że wypadek zdarzył się w czasie przeznaczonym na pracę (związek czasowy) i w miejscu pracy (związek miejscowy), stwarza domniemanie związku przyczynowego z pracą, chyba że zachodzą okoliczności wykluczające istnienie takiego związku.
Należy również zwrócić uwagę na to, że w przepisach przywołanej ustawy akcentuje się, że związek przyczynowy wypadku z pracą zachodzi już wówczas, gdy wypadek nastąpił podczas wykonywania przez pracownika swoich zwykłych czynności, nie tylko w związku z ich wykonywaniem. Pozwala to na uznanie wypadku także wtedy, gdy wypadek nie stoi nawet w bezpośrednim związku z wykonywaniem czynności, pod warunkiem jednak, że zdarzył się podczas ich wykonywania.
W celu ustalenia związku przyczynowego wypadku z pracą wystarczy istnienie chociażby pośredniego związku między wypadkiem a pracą. W razie wątpliwości należy przyjmować, że taki związek istnieje.
Nie przerywa też związku przyczynowego z pracą okoliczność, że wypadek nastąpił wskutek udowodnionego naruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowanego przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, a przed wszystkim, gdy przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku wskutek stanu nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo substancji psychotropowych (chociaż w takim przypadku pracownik może nie otrzymać świadczeń przewidzianych w ustawie).
Wypadek, jakiemu ulega osoba nie będąca pracownikiem, np. zatrudniona na umowę zlecenie, nie jest wypadkiem przy pracy w rozumieniu obowiązujących przepisów. Przy rozstrzyganiu wątpliwości na tym tle należy brać pod uwagę, że cechą charakterystyczną umowy o pracę jest podporządkowanie pracownika pracodawcy co do rodzaju, miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy.
• Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy
Niektóre wypadki, jakim ulegają pracownicy, nie pozostają w bezpośrednim związku przyczynowym z wykonywaniem obowiązków wynikających ze stosunku pracy, jednakże związek ten zachodzi o tyle, że mogą im ulec tylko osoby będące pracownikami. Z tej przyczyny wypadki takie traktuje się na równi z wypadkami przy pracy. Określenie takich wypadków nastąpiło bezpośrednio w art. 3 ust. 2 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
• Są to wypadki, którym ulegają pracownicy:
• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w art. 3 ust. 1 ustawy, w definicji wypadku przy pracy (np. w czasie pobytu w hotelu lub w innym miejscu przeznaczonym na odpoczynek pracownika), chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
W zakresie ogólnych kryteriów kwalifikowania tych zdarzeń jako wypadków obowiązują zasady omówione powyżej, dotyczące wypadków przy pracy. Także w zakresie ustalania przyczyn i okoliczności tych wypadków, jak i w zakresie prawa do świadczeń przysługujących poszkodowanym pracownikom – obowiązują identyczne zasady.
• Postępowanie powypadkowe
W razie wypadku przy pracy (zgodnie z art. 234 § 1 Kodeksu pracy) pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Zasady ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz. 744).
• Udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku
W myśl art. 233 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku – co oznacza, że pracownicy w miejscu świadczonej pracy powinni mieć zapewniony dostęp do odpowiednio wyposażonych apteczek pierwszej pomocy.
Obowiązek ten został rozwinięty w § 44 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 129, poz. 844 ze zm.). Zgodnie z tym rozporządzeniem każdy pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy.
• Przede wszystkim pracodawca powinien zapewnić:
• punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace powodujące duże zagrożenie wypadkowe lub wydzielanie się par, gazów albo pyłów szkodliwych dla zdrowia – wyposażone w umywalki z ciepłą i zimną wodą oraz w niezbędny sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy (wymóg wyposażania tych punków w umywalki z ciepłą i zimną wodą wejdzie w życie 29 czerwca 2003 r.),
• apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.
Liczba i usytuowanie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny umożliwiać szybki i łatwy do nich dostęp. Obsługa punktów i apteczek, na każdej zmianie, powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. W widocznych miejscach, w punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy pracowników wyznaczonych do obsługi punktów i apteczek.
Liczba, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami oraz uzależnione od rodzajów i nasilenia zagrożeń występujących w poszczególnych komórkach organizacyjnych zakładu pracy.
Punkty pierwszej pomocy i miejsce usytuowania apteczek powinny być odpowiednio oznakowane, zgodnie z Polską Normą PN – 93/N – 01256.03. „Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy”.
• Zawiadamianie właściwych organów
Zgodnie z art. 283 § 2 pkt 6 Kodeksu pracy – kto nie ujawnił wypadku przy pracy albo przedstawił niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące wypadków – podlega karze grzywny (art. 234 § 2).
• Zabezpieczenie miejsca wypadku
Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy, pracodawca ma obowiązek zabezpieczenia miejsca wypadku do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku.
• Zabezpieczenie miejsca wypadku musi nastąpić w sposób wykluczający:
• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Tylko pracodawca może wyrazić zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku – w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy – po uprzednim dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeżeli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku.
W razie wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego taką zgodę wyraża pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem.
W przypadku zaistnienia takich wypadków w zakładzie górniczym – pracodawca wyraża zgodę po akceptacji takiego zamierzenia także przez właściwy organ państwowego nadzoru górniczego.
Jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu, nie jest wymagane, aby pracodawca uzyskiwał zgodę wyżej wymienionych organów na dokonywanie zmian w miejscu wypadku.
• Zespół powypadkowy
• U pracodawcy zatrudniającego nie więcej niż:
• 10 pracowników, który zgodnie z przepisami art. 23711 § 1 Kodeksu pracy nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy (należy odnotować, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym, wprowadzonym ustawą z 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw – Dz.U. Nr 135, poz. 1146,
przepisy § 1 art. art. 23711 Kodeksu pracy nakładają obowiązek tworzenia służby bhp na pracodawcę zatrudniającego więcej niż 100 pracowników), zamiast członka zespołu powypadkowego – pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład tego zespołu wchodzi pracodawca lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę albo specjalista spoza zakładu pracy,
• 50 pracowników, zamiast członka zespołu powypadkowego – pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład zespołu powypadkowego może wchodzić specjalista spoza zakładu pracy, o którym mowa w art. 23711 § 2 Kodeksu pracy (obecnie w art. 23711 § 3 k.p.),
• 100 pracowników, zamiast członka zespołu powypadkowego – pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład zespołu powypadkowego może wchodzić pracownik, któremu, stosownie do art. 23711 § 3 Kodeksu pracy, pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Natomiast u pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu, wchodzi przedstawiciel pracowników przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym – ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników – okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.
Zalecane jest, aby pracodawca zapewnił zespołowi powypadkowemu odpowiednie warunki do wypełnienia spoczywających na nim zadań.
Dotyczy to:
zapewnienia sprawnego, wszechstronnego i obiektywnego ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku,
terminowego zakończenia czynności związanych z badaniem i sporządzeniem dokumentacji wypadku,
zagwarantowania funduszy niezbędnych na pokrycie kosztów związanych z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadku (zgodnie z art. 234 Kodeksu pracy – koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca),
zapewnienia zespołowi powypadkowemu odpowiednich pomieszczeń oraz urządzeń i materiałów pomocniczych do realizacji zadań,
nie sugerowania zespołowi powypadkowemu określonego sposobu postępowania lub oceny okoliczności i przyczyn wypadków, zapewnienia szkolenia i doskonalenia wiedzy pracownikom, którzy wchodzą w skład zespołów powypadkowych.
Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku następuje z urzędu, a więc bez wniosku pracownika poszkodowanego w wypadku. Pracownik jednak musi pracodawcy zgłosić zaistnienie wypadku
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o tym wypadku przełożonego.
• Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku, zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku.
Do zadań zespołu należy w szczególności
dokonanie oględzin miejsca wypadku,
stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych,
stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności,
które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku.
Zespół powypadkowy musi również sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku – jeżeli jest to konieczne, przesłuchać poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala.
Ponadto do zadań zespołu należy przesłuchanie świadków wypadku, zasięgnięcie opinii lekarza, w szczególności lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz w razie potrzeby innych specjalistów. Zasięgnięcie opinii lekarza ma istotne znaczenie wówczas, gdy np. istnieje podejrzenie, że główną przyczyną wypadku stanowiło samoistne schorzenie pracownika.
Cała działalność zespołu ma na celu zebranie całego materiału w sprawie wraz z dowodami dotyczącymi wypadku.
W toku swoich prac zespól dokonuje kwalifikacji prawnej wypadku, kierując się przy tym zasadami określonymi w art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673), a także określa wnioski i środki profilaktyczne.
Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie – jeżeli te materiały zostaną mu udostępnione.
Jeżeli wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy powinien wykorzystać ustalenia zespołu specjalistów, powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawujący nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi, o którym mowa w art. 23714 Kodeksu pracy – do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i technologicznych.
Natomiast ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, który miał miejsce na terenie innego zakładu pracy, dokonuje, zgodnie z § 7 rozporządzenia, zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego pracownika, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na terenie którego miał miejsce wypadek.
• Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana osoba nie będąca jego pracownikiem, jest obowiązany:
• zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
• zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób omówiony wyżej (zgodnie z przepisami § 2 ust. 1 rozporządzenia),
• zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego pracownika,
• udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu
ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku.
Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika – pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie dokumentację powypadkową przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika, który zatwierdza protokół powypadkowy.
• Dokumentacja wypadku
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, zgodnie z § 8 ust. 1 rozporządzenia z 28 lipca 1998 r. zespół powypadkowy sporządza – nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokół powypadkowy, według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 2 października 1998 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 128, poz. 849).
Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, w terminie późniejszym niż 14 dni, wskutek uzasadnionych przeszkód lub trudności, wymaga podania przyczyn tego opóźnienia w treści protokółu powypadkowego.
• Protokół powypadkowy
Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza go niezwłocznie pracodawcy w celu zatwierdzenia.
Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protokółu powypadkowego zdanie odrębne, które powinien uzasadnić. W przypadku rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego o treści protokołu decyduje pracodawca.
Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego w wypadku pracownika z treścią protokółu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem.
Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół powypadkowy jest obowiązany go pouczyć. Poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii.
W razie wypadku śmiertelnego zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać z treścią protokółu powypadkowego członków rodziny zmarłego pracownika, o których mowa obecnie w art. 13 ust. 2 ustawy z 30 października o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz pouczyć ich o prawie do zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokóle powypadkowym.
Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy, albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.
Do protokołu powypadkowego powinny być dołączone protokoły przesłuchania poszkodowanego, świadków, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, np. pisemna opinia lekarza, pisemna opinia innych specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeżenia poszkodowanego pracownika lub członków rodziny zmarłego pracownika.
• Zatwierdzanie protokołu powypadkowego
Pracodawca powinien, nie później niż w ciągu 5 dni od dnia sporządzenia protokołu powypadkowego, zatwierdzić ten protokoł.
Jeżeli do treści protokołu zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika, albo gdy protokół nie odpowiada warunkom określonym w rozporządzeniu – pracodawca zwraca nie zatwierdzony protokół powypadkowy w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy.
Zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, o których mowa wyżej, sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół nie zatwierdzony przez pracodawcę.
Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca powinien niezwłocznie doręczyć poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego – członkom rodziny pracownika zmarłego wskutek wypadku.
Protokół powypadkowy, dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca powinien niezwłocznie doręczyć właściwemu inspektorowi pracy.
Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, zawierający ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe wnioski profilaktyczne, może być zwrócony pracodawcy przez właściwego inspektora pracy, z uzasadnionym wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku.
Wówczas zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy.
Protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową pracodawca powinien przechowywać przez 10 lat.
• Rejestr wypadków przy pracy
Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych.
• Rejestr ten powinien zawierać:
• imię i nazwisko poszkodowanego,
• miejsce i datę wypadku,
• informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego,
• datę sporządzenia protokołu powypadkowego,
• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,
• krótki opis okoliczności wypadku,
• datę przekazania wniosku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
• informację o wypłaconych świadczeniach lub o przyczynach pozbawienia tych świadczeń oraz
• inne okoliczności wypadku, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe.
• Statystyczna karta wypadku przy pracy
Na podstawie zatwierdzonego protokołu powypadkowego, w którym stwierdzono, że wypadek jest wypadkiem przy pracy lub wypadkiem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy, sporządza się statystyczną kartę wypadku przy pracy. Należy zwrócić uwagę, że rejestracji statystycznej podlegają wszystkie wypadki przy pracy, jak również wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy.
Statystyczna karta wypadku jest sporządzana na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 5 czerwca 2000 r. w sprawie ustalenia wzoru statystycznej karty wypadku przy pracy oraz związanego z nią trybu postępowania (Dz.U. Nr 51, poz. 612).
Statystyczną kartę wypadku przy pracy sporządza się w dwóch egzemplarzach według objaśnień do wypełnienia tej karty.
Jeden egzemplarz statystycznej karty wypadku przy pracy, z wyjątkiem jej części II (uzupełniającej), pracodawca przekazuje do urzędu statystycznego właściwego dla województwa, na którego terenie znajduje się siedziba pracodawcy, w terminie do 15 dnia roboczego miesiąca następującego po miesiącu, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy.
Wypełnioną część II statystycznej karty wypadku przy pracy pracodawca przekazuje nie później niż z upływem 6 miesięcy od daty zatwierdzenia protokołu powypadkowego.
Drugi egzemplarz statystycznej karty wypadku przy pracy pracodawca przechowuje wraz z protokołem powypadkowym, w prowadzonej dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy, przez 10 lat.
• Postępowanie odwoławcze
Jeżeli pracownik (jego rodzina – w razie wypadku śmiertelnego) ma w tym interes prawny, aby ustalenia protokołu powypadkowego zostały zmienione, zwłaszcza jeżeli w protokole tym – według oceny pracownika – bezpodstawnie stwierdzono, że nie uległ wypadkowi bądź wypadek nie został uznany za wypadek przy pracy lub że przyczyną wypadku były okoliczności mogące go pozbawić prawa do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, może wnieść odwołanie do sądu pracy.
Prawo występowania do sądu pracy przysługuje tylko wówczas, gdy poszkodowany ma w tym interes prawny. Interes taki istnieje przede wszystkim wtedy, gdy od wyników ustaleń okoliczności i przyczyn wypadku zależy prawo do świadczeń lub odpowiedzialność porządkowa pracownika, a także wtedy, gdy wchodzą w rachubę inne okoliczności.
Rozstrzygnięcie sprawy przez sąd pracy jest wiążące zarówno dla pracodawcy, jak i organów ubezpieczenia społecznego.
Skład zespołu powypadkowego jest dwuosobowy i uzależniony od rodzaju wypadku.
I tak, zgodnie z § 3 rozporządzenia, okoliczności i przyczyny wypadków: śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik kierujący komórką służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy, a w razie wypadków innych niż wymienione wyżej okoliczności i przyczyny ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy.
Przez niezwłoczność zawiadomienia należy rozumieć czas niezbędny na przekazanie informacji o wypadku (najczęściej odbywa się to drogą telefoniczną). Niezwłoczność ma ważne znaczenie ze względu na fakt, że głównym celem zawiadomienia jest zapewnienie wymienionym organom możliwości badania wypadków bezpośrednio po ich nastąpieniu.
Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2 Kodeksu pracy).
Komentarze